جديد ( مانند رياضى ، فيزيك ، جامعه شناسى ) ، يا طلاب علوم دينى كه دوره سطوح عالى را مىگذرانند ؟ يا ائمه جماعت ؟ و يا مدرسين حوزه‌ها كه به درجه اجتهاد نرسيده‌اند ؟
پاسخ اين است كه تشخيص مجتهد اعلم ، در صلاحيت هيچ يك از آنان نيست ، بلكه كسانى مىتوانند در اين امر موفق شوند كه :
أولا - پايه و مايه علمى آنان برتر يا مانند آن مجتهدان و يا نزديك به آنان باشد . زيرا بايد در حدى باشند كه بتوانند ابعاد علمى مجتهدين را آزمايش و ارزيابى كنند و در نهايت اعلم و استادتر را شناسايى و معرفى نمايند .
ثانيا - مسائل گوناگون فقه اجتهادى را ، در ابواب مختلف ، از حيث تفريع و تطبيق با يكايك مجتهدان ، مورد بحث و مذاكره بگذارند و نظرات آنان را در آن مسائل در نظر گرفته باشند .
ثالثا - به گونه دقيق در صدد ارزيابى آنها برآيند و نظريه ارجح و برتر را برگزينند .
معيارهاى ناصحيح در تشخيص اعلم موازين و معيارهاى نادرست در تشخيص اعلم عبارتند از :
1 - سرعت در استنباط احكام شرعى از منابع و پايه‌هاى شناخت ، يعنى مجتهدى كه در امر استنباط سرعت دارد اعلم و آن كه ندارد غير اعلم تلقى شود . اين معيار درست نيست ، زيرا ممكن است كسى كه ديرتر حكم را از منابع استخراج مىكند ، عملش دقيقتر ، و رأيش استوارتر از كسى باشد كه زودتر از منابع استنباط مىكند .
2 - ممكن است پاره اى دانستن علوم بيگانه از اجتهاد - مثل فيزيك ، رياضى ، شيمى و غيره - را نشانه اعلميت تصور كنند ، و مجتهدى را كه فاقد اين دانشهاست ، غير اعلم به حساب آورند ، ولى اين نيز معيار درستى نيست . زيرا اعلميت در مسائل اجتهادى ، بر اساس علومى است كه مجتهد بدانها نياز و ارتباط دارد ، از قبيل : صرف ، نحو ، منطق ، تفسير ، حديث ، اصول ، فقه و علومى كه مرتبط با آن مىباشد .
3 - امكان دارد برخى ، حضور ذهن و استحضار بيشتر مجتهد را از ويژگيهاى اعلميت به شمار آورند ، و كسى را كه حضور ذهنش كمتر است ، غير اعلم محسوب نمايند ، اين نيز ملاك نيست ، زيرا ممكن است مجتهد دومى در مقام استنباط ، از اولى دقيقتر و از اشتباه

342