2 - مرحله تبيين و تدوين بنا به عقيده شيعه اماميه ، اين دوره پس از زمان تشريع آغاز شده [1] و تا پايان ايام غيبت صغرى و مقدارى از زمان غيبت كبراى حضرت صاحب الزمان امام مهدى ( عجل الله فرجه ) به سال 328 ه . ادامه يافته است . دانشمندان فرزانه اى نظير على بن حسين بن بابويه ( پدر بزرگوار شيخ صدوق ) م 328 ه ، شيخ كلينى م 328 ه و ابن قولويه م 368 ه از استوانه‌هاى علمى اين مرحله به شمار مىآيند .
طبق آن چه اهل سنت در مورد اين مرحله گفته‌اند ، ايشان معتقدند كه فقه و حديث تا اواسط اين دوره ، يعنى نيمه قرن دوم حديث تدوين نشده است .
به هر حال اين مرحله بيش از 300 سال طول كشيده است .
تبيين و تدوين فقه و حديث در اين دوره از مسئوليتهاى مهم صحابه و تابعين بوده است ، زيرا در اين دوره مسلمانها احتياج مبرمى داشتند كه مسائل متفرقه و احكام دين از دو منبع قرآن و سنت نبوى گرد آورى شود تا هنگام برخورد با مسأله اى اعم از دينى ، علمى ، اجتماعى ، يا فردى و . . بدان روى آورند ، چه ، مرحله اول كه دوره تشريع و قانونگذارى بود با رحلت پيامبر گرامى اسلام پايان پذيرفته بود ، و مسلمين بعد از رحلت پيامبر اعمال خود را بر دو پايه قرآن و سنت - اعم از قول ، فعل و تقرير پيامبر - قرار داده بودند ، و زمانى كه با مشكلى علمى يا دينى و اجتماعى و يا با مسأله مستحدثه اى مواجه مىشدند ، براى حل آن به امام على ( ع ) - كه باب دانش نبوى بود ، يا ديگر صحابه كه در همراهى با پيامبر از او علم آموخته بودند - رجوع مىكردند .
در اين مرحله ، حديث و سنت پيامبر ( ص ) ، پس از قرآن كريم مهمترين پايه تشريع قلمداد مىشد ، و در قرآن نيز آمده است كه : * ( ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوه ، وَما نَهاكُمْ عَنْه فَانْتَهُوا ) * - يعنى : آن چه رسول حق فرمان مىدهد بگيريد ، و هر چه را نهى كند واگذاريد . » ( سوره حشر ، آيه 7 ) .
در اين دوره على ( ع ) و پيروانش به بهترين صورت ممكن و طبق مصلحت امت اسلام بپا خاستند و سنت پيامبر ( ص ) را با راستى و درستى به نسلهاى آينده سپردند . اين تلاش

[1] البته امير المؤمنين ( ع ) و برخى ديگر از اصحاب ، به دستور پيامبر ( ص ) تدوين را در زمان حيات حضرت شروع كرده بودند .

33