سالهاى متمادى اشتغالات عمده اين جانب در بارهء همين احتياطات بوده و حدود شش سال با دو تن از مراجع بزرگ نجف اشرف در هنگامى كه آنها بر عروة الوثقى حاشيه مىزدند به عنوان تنها مساعد در جلسات علمى آنها شركت داشته و احتياطهاى موجود در عروه را از اول تا پايان ، با آنها مورد مذاكره قرار داده و پيرامون تمام زمينه‌هاى احتياط به بحث و گفت و گو به گونه علمى و فنى پرداخته است و در حاشيه عروه خطى خود كه حدود 26 سال قبل در نجف اشرف نوشته‌ام همه آنها منعكس است .
منشأ فقهى احتياطات تعبيرات مذكور در مقام فتوا در وقت استظهار و برداشت از ادله با هم فرق مىكند ، زيرا همان گونه كه در بحثهاى خود مكررا گفته‌ايم دليل گاهى اجتهادى و گاهى غير اجتهادى است و دليل اجتهادى نيز گاهى در نزد مجتهد تمام و قطعى و زمانى ناتمام و غير قطعى مىباشد . و آن زمان كه قطعى است گاه معارض دارد و گاه معارض ندارد و زمانى كه معارض دارد آن معارض گاهى ضعيف و هنگامى قوى است و آن كه قطعى است و معارض ندارد گاهى اجماع بر خلاف دليل در مسأله اجتهادى قائم مىباشد و زمانى قائم نيست و آن كه اجماع بر خلاف ندارد گاهى شهرت بر خلاف آن قائم است و زمانى خير و آن كه شهرت بر خلاف آن قائم است گاهى شهرت بعد از پيدايش اجتهاد است و گاهى پيش از پيدايش اجتهاد و آن كه دلالتش قطعى است ولى معارض دارد گاهى جمع موضوعى بين آنها ممكن است و گاهى ممكن نيست و هنگامى كه جمع موضوعى بين آنها امكان ندارد جمع حكمى بين آنها امكان دارد و گاهى امكان ندارد و هنگامى كه بين آنها جمع امكان ندارد گاهى احتياط در مسأله امكان دارد و گاهى امكان ندارد هنگامى كه احتياط امكان ندارد گاهى در مسأله عام فوق وجود دارد گاهى وجود ندارد و لذا در نتيجه اين فروض است كه تعبيرات مجتهد در رساله‌ها براى بيان احكام و مسائل مختلف مىشود .
همان گونه كه بارها بيان نموده‌ايم بدون شك بيان كنندگان احكام الهى و فقيهان و مجتهدان وظيفه سنگينى را به دوش مىكشند و لازمه زهد و تقواى ايشان رعايت حد اكثر احتياط و دقت در شناخت احكام الهى و بيان آنهاست و هر گونه تقصير و كوتاهى عمدى آنان بدون مسئوليت شرعى نخواهد بود ، ولى بايد ديد معناى اين احتياط

257