ابواب عبادات را در بر دارد . و چه بسا رساله هايى مشاهده مىشود كه شامل بخشى از ابواب عبادات است ، و مثلا تنها بحث طهارت و صلاة و صوم يا صلاة و زكات را عنوان كرده است ، كه از اين قبيل مىتوان رساله‌هاى فقهى مرحوم علامهء مجلسى را نام برد .
بلكه در اين دوره رساله هايى تأليف شده است كه تنها اختصاص به يك باب از ابواب فقه مثل صوم يا حدود و يا ديات دارد . و حتى بالاتر از اين ، رساله هايى ديده مىشود كه فقط مربوط به يك مسأله فقهى است ، و مثلا تنها مسأله نماز جمعه يا قبله را مطرح كرده است .
3 - رساله‌هاى عمليه با نوع كتابهاى فقهى دورهء سوم نظير كتاب شرايع كه به عنوان علم و عمل تأليف يافته تفاوتهايى دارد كه بدين قرار است :
الف : هدف از تأليف رساله‌هاى عمليه تنها ارائه فتوا و بيان احكام الهى است تا بدان عمل شود ، ليكن غرض عمده از تدوين كتابهاى فقهى مطرح كردن بحثهاى علمى است كه بدان عمل نيز مىتوان نمود .
ب : در نوع رساله‌هاى عمليه تنها نظر و رأى مجتهد در مسأله فقهى مورد بحث ، بيان مىگردد و از ذكر روايات و ديگر ادله اجتناب مىشود و اگر احيانا روايتى بيايد از باب تيمّن و تبرّك است ، نه به منظور ارائه دليل و مدرك ، به خلاف كتابهاى فقهى كه در آنها به روايات استناد و استدلال مىشود .
ج : رساله‌هاى عمليه به گونه اى تأليف مىشود كه فهم و درك مسائل آن براى عموم به آسانى و سهولت انجام پذيرد ، و براى همگان قابل استفاده باشد ، اما در كتابهاى فقهى چنين امرى رعايت نمىشود .
د : در نوع رساله‌هاى عمليه مسائلى بيان مىشود كه در آن زمان مورد نياز و ابتلاء باشد ، اما در كتابهاى فقهى علمى چنين نيست ، بلكه از همهء مسائل فقهى بحث به ميان مىآيد چه مورد ابتلاء و عمل باشد نظير مسائل نماز و روزه و خمس و زكات و غيره ، و چه مورد نياز نباشد مانند مسائل كنيزها و بردگان و . .
نخستين رسالهء عمليه دورهء چهارم اولين رساله اى كه با همهء مزايا و ويژگيهاى اين دوره تأليف يافته ، رسالهء « جامع عباسى » مرحوم شيخ بهائى است . اين رساله يكى از بهترين و ارزنده ترين آثار او است كه

235