بيش از پيش به بررسى جوانب گوناگون آن بپردازيم ، و آن را از ديدگاههاى مختلف مورد بحث و كنكاش قرار دهيم . اينك در اين مقوله سخن از كيفيت بيان فقه به ميان مىآوريم و ادوار مختلف آن را معرفى مىكنيم .
الف - بيان مراحل ششگانه كيفيت بيان فقه بدون ترديد از آغاز پيدايش اسلام ، مسائل فقهى براى مردم تبيين و تفهيم مىشد تا مردم در بر خورد با مسائل مورد ابتلاء خود دچار حيرت و سرگردانى نشوند . اين امر در زمان رسول اكرم ( ص ) توسط خود آن حضرت و اصحاب گراميش ، در زمان امامان ( ع ) به وسيلهء خود آن بزرگواران ، در زمان غيبت صغراى امام عصر ( ع ) توسط نوّاب خاص حضرت ، و در زمان غيبت كبرى به دست فقهاى اسلام كه احكام را از منابع آن استنباط نموده‌اند صورت مىپذيرفت .
گو اين كه در همهء اين مراحل ، مسائل فقهى بيان مىگشته ، ليكن در هر دوره اى از زمان ، به گونهء خاصى بوده است . به عنوان مثال مسائل فقهىاى كه در اين زمان بيان مىشود گر چه در اصل با فقه زمان تشريع تفاوتى ندارد ، ولى طبعا كيفيت بيان آن در اين دو عصر كاملا با هم متفاوت است ، و در اين زمان امكان آن وجود ندارد تا فقه به صورت زمان رسول الله ( ص ) بيان شود . پهناور شدن قلمرو اسلام و گستردگى دامنهء مباحث فقهى موجب شده كه فقه در اين زمان به گونه اى متفاوت از شيوه‌هاى بيان در دوره‌هاى پيش تبيين گردد . و همين طور است كيفيت بيان در هر دوره نسبت به دوره‌هاى ديگر .
ما در پى بررسيهاى مختلف در بارهء كيفيت بيان فقه در مراحل گوناگون به اين نتيجه رسيديم كه از آغاز اسلام تا كنون مىتوان زمان را به شش مرحله تقسيم نمود كه فقه در هر دوره به شيوه اى خاص بيان مىشده است . اين شش مرحله عبارتند از :
دورهء اول : زمان رسول اكرم ( ص ) ، از بعثت تا رحلت .
دورهء دوم : از زمان على ( ع ) تا عصر فقيه بزرگ شيخ طوسى ( ره ) .
دورهء سوم : از زمان شيخ طوسى تا زمان نابغهء دهر مرحوم شيخ بهائى ( ره ) .
دورهء چهارم : از زمان شيخ بهائى تا عصر شيخ اعظم انصارى ( ره ) .
دورهء پنجم : از عصر شيخ انصارى تا زمان ميرزا محمد تقى شيرازى و سيد كاظم يزدى ( قدس سرهما ) .

223