نقد و پاسخ توضيحى انتقادى بر بعضى از مطالب مقدمه اين كتاب 1 . در مقدمه فقه چنين تعريف شده است : « فقه در لغت به معناى فهم است . » ( صفحه 3 ) .
البته اين تعريف ، معروف و مشهور است . ولى از برخى كلمات لغويين ( هم چون ابو هلال عسكرى ، در الفروق ) ، چنين استفاده مىشود : فقه ، دانستن با تأمل و انديشيدن است . ابن اثير ، در النهايه ، اصل آن را به معناى گشودن و شكافتن مىداند . و شايد بر همين اساس ، راغب اصفهانى ، آن را اين گونه تفسير كرده كه : « هو التوصل إلى علم غائب بعلم شاهد . » اگر چه ما شك داريم ، اين معناى لغوى كلمه باشد و احتمال مىدهيم با معناى اصطلاحى اشتباه شده باشد . آن چه مسلم است ، فقه ، داراى معناى ظريف و لطيفى والاتر از دانستن است . مراجعه به آيات قرآن كريم ، اين حقيقت را به خوبى اثبات مىكند .
از مجموع موارد استعمال آيات و روايات ، چنين استفاده مىشود : « فقه » و مشتقات آن ، به معناى : ژرفنگرى ، انديشه شمولى و فراگيرى ، دانش مبتنى بر كاوشهاى دقيق و علمى ، تأمل و تفكر ، ظرافت و ريزه كاريهاى مطلب را دريافتن ، آگاهى فراسوى محسوسات است . با مراجعه به موارد استعمال اين لفظ و مشتقات آن در قرآن و روايات ، اين معانى - و مفاهيم نزديك بدانها - به خوبى استفاده مىشود .
امروزه ، در مسائل علمى حوزه‌ها ، يك سلسله قواعد و اصول كلى براى راه يابى به

15