كتابى در زمينهء ادوار فقه نگاشته نشده است . وقتى براى بررسى ادوار فقه به كتابهاى مختلف مراجعه مىكردم ، دريافتم كه تا كنون اين مسأله به معناى مصطلح آن به وسيلهء نويسندگان و محققين مورد بررسى و مطالعه قرار نگرفته است . و ظاهرا پيش از اين از طرف شيعه كتابى نوشته نشده است كه همه ادوار مختلف فقه را تحقيق و بررسى كرده باشد ، [1] و مراحل مختلف آن ، يعنى مراحل :
« تشريع » ، « تبيين » ، « تدوين » ، « دسته بندى و تنظيم » ، « تنقيح و اصلاح » ، « استدلال و استنباط » ، « گسترش و تكامل » ، « تدقيق » و « تلخيص » آن را مورد بحث قرار داده باشد ، و مكتبهاى مختلف ، و علماى برجسته آن را در طول تاريخ فقه اسلامى شناسانده باشد . و اين موجب بسى تأسف است . و سزاوار است تا از طرف محققين ، بحث گسترده اى پيرامون مراحل مختلف فقه صورت پذيرد ، كه مرحلهء اول آن از بعثت پيامبر « ص » در مكه شروع مىشود و با وفات حضرت در مدينه خاتمه مىيابد ، مرحلهء دوم كه دورهء اصول أربعمائة ( چهار صد گانه ) است از زمان امير المؤمنين آغاز مىشود و تا زمان غيبت امام منتظر « عج » ادامه مىيابد ، و همين طور ساير مراحل تا دورهء نهم كه زمان ماست و دورهء تلخيص فقه به شمار مىرود .
بديهى است كه تكميل اين موضوع و بحث گسترده پيرامون آن ، نيازمند فرصت فراوان و عنايت بسيارى است . پيشنهاد پىگيرى اين موضوع از ناحيهء فردى كه رد خواستهء او بر من مشكل بود ، به اين جانب ارائه شد ، و من با وجود مشاغل فراوان و موانع زياد و عوارض گوناگون و كمى فرصت ، اين مهم را آغاز كردم . آن چنان مهمى كه هر گاه انسان در راه حصول آن همه امكاناتش را هم بدهد باز كمترين چيزش را داده است .

[1] گر چه كتابى فارسى با نام « ادوار فقه » نوشته آقاى « محمود شهابى » در سه جلد منتشر شده است ، اما نويسنده در آن بيشتر به اعلام فقه و تراجم رجال و طبقات فقها پرداخته است و نامگذارى ادوار فقه بر آن درست به نظر نمىرسد .

13