* ( فَرِيقٌ مِنْهُمْ يَخْشَوْنَ النَّاسَ كَخَشْيَةِ الله أَوْ أَشَدَّ خَشْيَةً وَقالُوا رَبَّنا لِمَ كَتَبْتَ عَلَيْنَا الْقِتالَ لَوْ لا أَخَّرْتَنا إِلى أَجَلٍ قَرِيبٍ ) * . . تا . . * ( أَيْنَما تَكُونُوا يُدْرِكْكُمُ الْمَوْتُ وَلَوْ كُنْتُمْ فِي بُرُوجٍ مُشَيَّدَةٍ ) * پس آيهء « قتال » آيهء كف از مقاتله را نسخ كرد و چون روز جنگ بدر شد و خدا خروج مسلمين را دانست اين آيه را بر پيغمبرش فرستاد * ( وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها وَتَوَكَّلْ عَلَى الله ) * و چون اسلام نيرو يافت و شمار اهل آن زياد گرديد اين آيه آمد * ( فَلا تَهِنُوا وَتَدْعُوا إِلَى السَّلْمِ وَأَنْتُمُ الأَعْلَوْنَ وَالله مَعَكُمْ وَلَنْ يَتِرَكُمْ أَعْمالَكُمْ ) * پس اين آيه ، آيه‌اى را كه بموجب آن ماذون بجنح بودند نسخ كرد بعد از اين در آخر سوره خداوند فرمود * ( فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ . . ) * تا آخر آيه .
« و از آن جمله است اين كه خدا قتال را بر امت بدين گونه واجب قرار داد كه هر تن را واجب شد كه در برابر ده تن از مشركان پايدارى كند و گفت * ( إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ . . ) * الخ پس از آن اين حكم را به آيهء * ( الآنَ خَفَّفَ الله عَنْكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفاً فَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ صابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ . . ) * تا آخر آيه » منسوخ فرمود پس حكم چنين شد كه اگر در برابر هر تن از مؤمنان بيش از دو تن مشرك مىبود فرار مؤمن « فرار از زحف » بشمار نمىآمد ليكن اگر شمارهء مشركان به نسبت دو برابر مىبود و فرار واقع مىشد فرار از زحف بشمار مىآمد . . و همچنين آيهء شريفه * ( وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً ) * كه در هنگام معاهده و صلح با يهود ، نسبت به آنها ، صدور يافته پس از جنگ تبوك به نزول آيهء * ( قاتِلُوا الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالله وَلا بِالْيَوْمِ الآخِرِ ) * تا . . * ( وَهُمْ صاغِرُونَ ) * نسخ گرديده است .
در اينجا بايد يادآور شد كه وقائع جنگى زمان پيغمبر ( ص ) آن چه در آنها خود آن حضرت با اصحاب به قصد جنگ بيرون رفته به نام « غزوه » خوانده شده خواه جنگ هم

206