ابو الفتوح رازى ، در ذيل آيهء 138 از سورهء البقره * ( وَما جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْها إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلى عَقِبَيْه . . ) * پس از اين كه از محمد بن جرير طبرى نقل كرده كه لفظ « تحويل » ميان « جعلنا » و « القبلة » در تقدير گرفته تا مراد از قبله بيت المقدس و مفادش نسخ حكم باشد و از بعضى ديگر نقل كرده كه « كان » زائد است و معنى آنست كه و ما جعلنا القبلة التى أنت عليها يعنى كعبه ، كه آنگاه كه آيت آمد رسول ( ع ) بر آن بود . . يعنى ما نكرديم و نفرموديم و بيان نكرديم اين قبله كه تو اكنون بر آنى يعنى كعبه . . » چنين گفته است :
ممكن است تفسير آيه گفتن بر وجهى كه در او حذفى نباشد و زيادت ، و آن چنان بود كه در اخبار آورده‌اند كه چون رسول عليه السلام به مكه بود روى به كعبه كردى و اخبار بر آن متظافر است .
« بعضى از علماء گفتند : روى به كعبه كردى از آن جهت كه برابر بيت المقدس بود رويش هم به كعبه بود و هم به بيت المقدس و اين ممكن باشد به مكه .
« و بعضى ديگر گفتند : خداى تعالى رسول عليه السلام را مخيّر كرده بود در باب قبله تا هر كجا خواستى روى فراز كردى و بر او حجرى نبود * ( فَثَمَّ وَجْه الله ) * پس وقتى رو به كعبه كردى و وقتى رو ببيت المقدس و اين در بدايت اسلام بود در مكه .
« و بعضى ديگر گفتند : اين حجر و تعيين به مدينه فرمود . پس بر آن قول كه روى به كعبه كردى در آيه محتاج نباشد به حذفى و نه بتقدير زيادتى . و ما نكرديم آن قبله كه تو بر آن بودى در مكه يعنى كعبه . اى ما بيّنّا و عينّا و اين قول قريب است به صواب تا آيه بر ظاهر خود بماند . و خلاف نيست كه چون رسول عليه السلام به مدينه آمد روى ببيت المقدس كرد به نماز . خلاف در مدت است و در اخبار چنين آمد كه پيش از هجرت انصاريان دو سال در مدينه روى ببيت المقدس مىكردند چون

165