تمام نماز حفظ طاير خيال كنيد ، البته اين امرى است نشدنى و محال و شايد آنها كه مدّعى استحاله شدند اين توقّع را داشتند ، ولى اين امر بايد با كمال تدريج و تأنّى و صبر و توانى انجام بگيرد . ممكن است در ابتداى امر در عشر نماز يا كمتر آن حبس خيال شده حضور قلب حاصل شود ، و كم كم انسان اگر در فكر باشد و خود را محتاج به آن ببيند ، نتيجهء بيشتر حاصل كند و اندك اندك غلبه بر شيطان و هم و طاير خيال پيدا كند كه در بيشتر نماز زمام اختيار آنها را در دست گيرد . و هيچ گاه نبايد انسان مأيوس شود ، كه يأس سرچشمهء همهء سستيها و ناتوانىها است و برق اميد انسان را به كمال سعادت خويش مىرساند .
ولى عمده در اين باب حسّ احتياج است كه آن در ما كمتر است ، قلب ما باور نكرده كه سرمايهء سعادت عالم آخرت و وسيلهء زندگانى روزگارهاى غير متناهى نماز است . ما نماز را سر بار زندگانى خود مىشماريم و تحميل و تكليف مىدانيم . حبّ به شىء از ادراك نتايج آن پيدا مىشود ، ما كه حبّ به دنيا داريم براى آنست كه نتيجهء آن را دريافتيم و قلب به آن ايمان دارد و لهذا در كسب آن محتاج به دعوت خواهى و وعظ و اتّعاظ نمىباشيم . آنهايى كه گمان كردند نبىّ ختمى و رسول هاشمى صلَّى اللَّه عليه و آله دعوتش داراى دو جنبه است : دنيائى و آخرتى ، و اين را مايهء سرافرازى صاحب شريعت و كمال نبوّت فرض كرده‌اند ، از ديانت بى خبر و از دعوت و مقصد نبوّت عارى و برى هستند . دعوت به دنيا از مقصد انبياء عظام بكلَّى خارج ، و حسّ شهوت و غضب و شيطان باطن و ظاهر براى دعوت به دنيا كفايت مىكنند ، محتاج به بعث رسل نيست - ادارهء شهوت و غضب قرآن و نبىّ لازم ندارد . بلكه انبياء مردم را از دنيا باز دارند و تقييد اطلاق شهوت و غضب كنند و تحديد موارد منافع نمايند ، غافل گمان كند دعوت به دنيا كنند . آنها مىفرمايند مال را از هر راه تحصيل نكن و شهوت را با هر طريق فرو ننشان - نكاح بايد باشد ، تجارت و صناعت و زراعت بايد باشد - با آن كه در كانون شهوت و غضب اطلاق است . پس ، آنها جلوگير اطلاق هستند نه داعى به دنيا . روح دعوت به

45