است كه رسول خدا صلَّى اللَّه عليه و آله به آن معظَّمه تعليم فرمود . و آن افضل تعقيبات است . در حديث است كه اگر چيزى افضل از آن بود ، رسول خدا صلَّى اللَّه عليه و آله آن را به فاطمه عليها السّلام عطا مىفرمود . [1] و از حضرت صادق مروى است كه اين تسبيحات در هر روز در تعقيب هر نمازى پيش من محبوبتر است از هزار ركعت نماز در هر روز . [2] و معروف پيش اصحاب در ترتيب آن آن است كه « تكبير » سى و چهار مرتبه ، و « تحميد » سى و سه مرتبه ، و « تسبيح » سى و سه مرتبه ، به همين ترتيب . و بعيد نيست كه اين افضل باشد نه متعيّن ، بلكه در تقديم و تأخير « تحميد » و « تسبيح » انسان مخيّر باشد ، بلكه شايد در تأخير « تكبير » و تقديم « تسبيح » نيز مخيّر باشد ، ولى افضل و احوط همان ترتيب مشهور است .
و آداب قلبيّهء آن آن است كه در « تسبيحات اربعه » مذكور شد . و زايد بر آن ، آن كه چون اين اذكار شريفه بعد از نماز وارد شده است ، و تسبيح آن ، تكبير و تنزيه از قيام به حق عبوديّت است ، و نيز تنزيه و تكبير از لياقت عبادت است براى محضر مقدّس او ، و نيز تنزيه و تكبير از معرفت است كه غايت عبادت است ، پس عبد سالك بايد در تعقيب نماز قدرى تفكَّر كند در نقص خود و عبادت خويش و غفلتهاى در حال حضور ، كه خود گناهى است در مذهب عشق و محبّت ، و حرمان خود را از حظوظ حضور و محضر مقدّس حق جلّ جلاله به نظر آورد ، و در تعقيبات ، كه خود فتح باب ديگرى است از رحمت حق تبارك و تعالى ، به اندازهء ميسور جبران كند ، و اين اذكار شريفه را به قلب برساند و دل را به آنها زنده كند ، شايد خاتمه اش به حسن و سعادت مختوم شود . و در « تحميد » تسبيحات صدّيقه عليها الصلوة و السلام اثبات اين محمدت را كه قيام به عبوديّت است نيز براى هويّت الهيّه كند ، و از توفيق و

[1] - فروع كافى ، ج 3 ، ص 343 ، « كتاب الصّلوة » ، « باب التعقيب بعد الصّلوة و الدّعاء » ، حديث 14 . .
[2] - بحار الانوار ، ج 83 ، ص 332 . از ثواب الاعمال ، ص 149 . وسائل الشّيعة ، ج 4 ، ص 1024 ، « كتاب الصّلوة » ، « أبواب التعقيب » ، باب 9 ، حديث 2 . .

378