اسامة ، ادعوا ( ارعوا ) قلوبكم ذكر اللَّه و احذروا النّكت . [1] حتى كمّل اولياء عليهم السلام نيز اين ادب را ملحوظ مىداشتند ، چنانچه در حديث است كه حضرت صادق سلام اللَّه عليه را حالتى در نماز دست داد كه افتاد غش كرد ، چون حالت افاقه دست داد ، از سببش سؤال شد . فرمود : ما زلت اردّد هذه الآية على قلبى حتّى سمعتها من المتكلَّم بها فلم يثبت جسمى لمعاينة قدرته . [2] .
و از جناب أبو ذر رضى اللَّه عنه نقل شده كه قام رسول اللَّه صلَّى اللَّه عليه و آله ليلة يردّد قوله تعالى : انْ تُعَذِّبْهُمْ فَانَّهُمْ عِبادُكَ وَانْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَانَّكَ انْتَ الْعَزِيْزُ الْحَكيم 5 : 118 . [3] بالجمله ، حقيقت ذكر و تذكَّر ذكر قلبى است و ذكر لسانى بدون آن بى مغز و از درجهء اعتبار بكلَّى ساقط است . چنانچه در احاديث شريفه به اين معنى بسيار اشاره شده . رسول اكرم صلَّى اللَّه عليه و آله به أبي ذر فرمود : يا أبا ذر ، ركعتان مقتصدتان في تفكَّر خير من قيام ليله و القلب لاه [ نسخه : ساه ] [4] و هم از رسول اكرم صلَّى اللَّه عليه و آله منقول است كه « خداى تعالى نظر به صورتهاى شما نمىكند ، بلكه نظر به قلبهاى شما مىكند . » [5]

[1] - « اى ابا أسامه ، خدا را فرا ياد قلبهايتان آوريد و از انديشه هاى غير مرضىّ او ( نكت ) بپرهيزيد . » كافى ( روضه ) ، ج 8 ، ص 167 . بحار الانوار ، ج 67 ، ص 59 ، « كتاب الايمان و الكفر » ، باب 44 ، حديث 38 . از منبع پيشين . .
[2] - « آن قدر اين آيه را با خود تكرار كردم تا آن را از گويندهء آن شنيدم و اندامم تاب ديدن قدرت او را نياورد » . . المحّجة البيضاء ، ج 1 ، ص 352 ، « كتاب اسرار الصّلوة » ، « باب فضيلة الخشوع و معناه » . .
[3] - « شبى پيامبر صلَّى اللَّه عليه و آله كه برخاسته مكرّر اين آيه را تلاوت مىفرمود : اگر عذابشان كنى بندگان تو هستند ، و اگر آنها را ببخشى همانا تو عزيز و حكيم هستى . » ( مائده - 118 ) روح المعانى في تفسير القرآن . . . علامه آلوسى ، ج 7 ، ص 70 . به نقل از سنن نسائى و بيهقى . .
[4] - « اى ابو ذر ، دو ركعت ميانه توأم با انديشه و تفكر بهتر است از زنده داشتن يك شب در حالى كه قلب بازيگر و غافل است . » بحار الانوار ، ج 74 ، ص 82 ، « كتاب الرّوضه » ، « باب مواعظ النبىّ » ، حديث 2 . به نقل از مكارم الاخلاق ، ص 465 . .
[5] - منبع پيشين ، و بحار الانوار ، ج 67 ، ص 248 . به نقل از جامع الاخبار ، ص 117 . ( با اندكى زيادت ) .

30