و مىتوان بود كه در اين حديث شريف مقصود از « سمه » اى از « سمات اللَّه » سمه و علامت رحمت « رحمانيّه » و رحمت « رحيميّه » باشد . و چون اين دو اسم شريف از اسماء محيطه است ، كه تمام دار تحقّق در ظلّ اين دو اسم شريف به اصل وجود و كمال آن رسيده و مىرسند و رحمت رحمانيّه و رحيميّه شامل جميع دار وجود است حتى رحمت رحيميّه كه جميع هدايت هاديان طريق توحيد از جلوهء آن مىباشد ، شامل همه است ، الا آن كه خارجان از فطرت استقامت ، به سوء اختيار خود خود را از آن محروم نمودند ، نه آن كه اين رحمت شامل حال آنها نيست . حتى در عالم آخرت ، كه روز درو كشته هاى زشت و زيبا است ، آنان كه كشته هاى زشت دارند خود قاصرند كه از رحمت رحيميّه استفاده نمايند .
بالجمله ، شخص سالك كه بخواهد تسميهء او حقيقت پيدا كند ، بايد رحمتهاى حق را به قلب خود برساند و به رحمت رحمانيّه و رحيميّه متحقّق شود . و علامت حصول نمونهء آن در قلب آن است كه با چشم عنايت و تلطَّف به بندگان خدا نظر كند و خير و صلاح همه را طالب باشد . و اين نظر نظر انبياء عظام و اولياء كمّل عليهم السلام است . منتهى آنها دو نظر دارند : يكى نظر به سعادت جامعه و نظام عائله و مدينهء فاضله ، و ديگر ، نظر به سعادت شخص .
و علاقهء كامله به اين دو سعادت دارند . و قوانين الهيّه كه به دست آنها تأسيس و انفاذ و كشف و اجرا مىشود ، اين دو سعادت را كاملا مراعات مىنمايد .
حتى در اجراى قصاص و حدود و تعزيرات و امثال آن ، كه به نظر مىرسد با ملاحظهء نظام مدينهء فاضله تأسيس و تقنين شده است ، هر دو سعادت منظور است ، زيرا كه اين امور در اكثر براى تربيت جانى و رساندن او به سعادت دخالت كامل دارد . حتّى كسانى كه نور ايمان و سعادت ندارند و آنها را با جهاد و امثال آن به قتل مىرسانند - مثل يهود بنى قريظه - براى خود آنها نيز اين قتل صلاح و اصلاح بود ، و مىتوان گفت از رحمت كاملهء نبىّ ختمى قتل آنها است ، زيرا كه با بودن آنها در اين عالم در هر روزى براى خود عذابهاى گوناگون تهيّه مىكردند ، كه تمام حيات اين جا به يك روز عذاب و

236