مىشد . پس ، مقصود از اين اخلاص ، خالص شدن هويت انسانية به جميع شئون غيبيّه و ظاهريّه است كه اخلاص عملى از رشحات آن است . گر چه در ابتدا سلوك براى عامّه اين حقيقت و لطيفهء الهيّه حاصل نشود مگر به شدّت رياضات عمليّه ، و خصوصا قلبيّه كه اصل آن است ، چنانچه اشاره به آن است در حديث مشهور كه مىفرمايد : من اخلص للَّه اربعين صباحا جرت ينابيع الحكمة من قلبه على لسانه . [1] كسى كه چهل صباح - به مقدار تخمير طينت آدم كه چهل صباح بوده و رابطهء اين دو به هم پيش اهل معرفت و اصحاب قلوب معلوم است - خود را براى خدا خالص كند و عملهاى قلبى و قالبيش را خالص براى حق كند ، قلبش الهى شود ، و قلب الهى جز چشمه هاى حكمت نزايد ، پس زبانش نيز ، كه بزرگتر ترجمان قلب است ، ناطق به حكمت شود .
پس ، در اوّل امر اخلاص عمل باعث خلوص قلب شود ، و چون قلب خالص شد ، انوار جلال و جمال ، كه به تخمير الهى در طينت آدمى وديعه بود ، در مرآت قلب ظاهر شود و جلوه كند و از باطن قلب به ظاهر ملك بدن سرايت كند .
بالجمله ، آن خلوص كه موجب خروج از تحت سلطنت شيطانيّه است ، خالص شدن هويّت روح و باطن قلب است براى خداى تعالى . و اشاره به اين مرتبه از خلوص است كلام حضرت امير المؤمنين در مناجات شعبانيّه : الهى ، هب لي كمال الانقطاع إليك . [2] و چون قلب به اين مرتبه از اخلاص رسد و از ما سوى بكلى منقطع شود و در مملكت وجود او به جز حق راه نداشته باشد ، شيطان را - كه از غير راه حق بر انسان راه يابد - بر او راه نباشد ، و حق تعالى او را به پناه خود بپذيرد و در حصن حصين الوهيّت واقع شود ، چنانچه فرمايد : كلمة لا اله الا اللَّه حصنى ، فمن دخل حصنى ، امن من عذابى . [3] دخول در حصن « لا اله الا اللَّه » را مراتبى است ، چنانچه ايمنى از

[1] - پاورقى 250 . .
[2] - پاورقى 1 . .
[3] - كلمهء لا اله الَّا اللَّه قلعهء من است و هر كس به قلعهء من در آيد از عذاب من در امان است . « التوحيد ، ص 25 ، بحار الانوار ، ج 3 ، ص 13 ، و ج 90 ، ص 192 . .

222