فرمايد : قالَ فَبِما اغْوَيْتَنى لاقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَكَ الْمُسْتَقيم 7 : 16 . [1] قسم خورده است .
كه سر راه مستقيم را بر اولاد آدم بگيرد و آنها را از آن باز دارد . پس ، در نماز كه صراط مستقيم انسانيّت و معراج وصول إلى اللَّه است بى استعاذه از اين راهزن صورت نگيرد و بدون پناه بردن به حصن حصين الوهيّت از شرّ او ايمنى حاصل نشود . و اين استعاذه و پناه بردن ، با لقلقهء لسان و صورت بى روح و دنياى بى آخرت تحقّق پيدا نكند ، چنانچه مشهود است كه اين لفظ را كسانى هستند كه چهل پنجاه سال گفته و از شرّ اين راهزن نجات نيافته ، و در اخلاق و اعمال بلكه عقايد قلبيّه از شيطان تبعيّت و تقليد نموده‌اند . اگر درست پناه برده بوديم از شر اين پليد ، ذات مقدس حق تعالى كه فيّاض مطلق و صاحب رحمت واسعه و قدرت كامله و علم محيط و كرم بسيط است ما را پناه داده بود و ايمان و اخلاق و اعمال ما اصلاح شده بود . پس ، بايد دانست كه هر چه از اين سير ملكوتى و سلوك الهى باز مانديم ، به واسطهء اغواى شيطان و واقع شدن در تحت سلطنت شيطانيّه ، از قصور يا تقصير خود ما است كه به آداب معنويّه و شرايط قلبيّهء آن قيام نكرديم ، چنانچه در تمام اذكار و اوراد و عبادات كه به نتايج روحيّه و آثار ظاهريّه و باطنيّهء آنها نائل نمىشويم براى همين دقيقه است . از آيات شريفه قرآنيّه و از احاديث شريفهء معصومين عليهم السلام آداب كثيره استفاده شود كه تعداد همهء آنها محتاج به فحص كامل و اطالهء كلام است . و ما به ذكر بعض آنها اكتفا مىكنيم .
يكى از مهمّات آداب استعاذه ، « خلوص » است ، چنانچه خداى تعالى از شيطان نقل فرمايد كه گفت : فَبِعِزَّتِك لاغْوِيَنَّهُمْ اجْمَعينَ الا عِبادَكَ مِنْهُمُ المُخْلَصين 38 : 82 - 83 . [2] و اين « اخلاص » ، به حسب آنچه از كريمهء شريفه ظاهر شود ، بالاتر از اخلاص عملى است ، چه عمل جوانحى يا جوارحى ، زيرا كه به صيغهء مفعول است ، و اگر منظور اخلاص اعمالى بود ، به صيغهء فاعل تعبير

[1] - « چون مرا گمراه كردى بر سر راه راست تو در كمينشان خواهم نشست . » ( اعراف - 16 ) .
[2] - پاورقى 249 . .

221