كنند ، از پشه لاغرى چه خيزد ؟ [1] آرى ، آنها مقام معرفتشان به عجز ممكن و عزت و عظمت واجب تعالى شأنه اقتضا مىكرد آن اظهارات و اعترافات را .
ما بيچارگان از جهل و حجابهاى گوناگون به گردن فرازى برخاستيم و خود فروشى و عمل فروشى كنيم . سبحان اللَّه چه كلام صادقى است فرمايش امير المؤمنين عليه السلام كه مىفرمايد : عجب المرء بنفسه احد حسّاد عقله . [2] اين از بى عقلى نيست كه شيطان امر ضرورى را بر ما تعميه كند و ما در ميزان عقل به سنجش آن برنخيزيم ؟ ما خود بالضرورة مىدانيم كه اعمال ما و همهء بشر عادى بلكه همه ملائكة اللَّه و روحانيّين در ميزان مقايسه با اعمال رسول خدا صلَّى اللَّه عليه و آله و ائمّهء هدى سلام اللَّه عليهم قدر محسوسى ندارد و به هيچ وجه در حساب نيايد ، آنگاه ، اعتراف به تقصير و اظهار عجز از قيام به امر از آن بزرگواران متواتر بلكه فوق حد تواتر است . اين دو قضيّهء ضروريّه به ما نتيجه مىدهد كه بايد به هيچ يك از اعمال خود خوشنود نباشيم ، بلكه اگر به قدر عمر دنيا به عبادت و اطاعت قيام كنيم ، خجل و شرمسار باشيم و منفعل و سر افكنده باشيم ، مع الوصف ، چنان شيطان در قلب ما متمكَّن شده و حكومت بر عقول و حواس ما مىكند كه از اين مقدّمات ضروريّه نتيجه نگرفته بلكه احوال قلوب ما به عكس است .
آن سرورى كه يك ضربت يوم الخندقش به تصديق رسول اللَّه ( ص ) افضل از جميع عبادات جن و انس است [3] با آن همه عبادات و رياضات كه علىّ بن الحسين ، كه اعبد خلق اللَّه است ، اظهار عجز مىكند كه مثل او باشد ، [4] اظهار عجز و تذلَّلش و اعتراف به قصور و تقصيرش از ما بيشتر و

[1] - « جايى كه عقاب پر بريزد - از پشهء لاغرى چه خيزد » . امثال و حكم دهخدا ، ج 2 ، ص 579 . بدون ذكر نام شاعر . .
[2] - « خود بينى رشك برنده به عقل است . » نهج البلاغة ، فيض الاسلام ، ص 1172 ، « حكمت » 203 . .
[3] - لضربة علىّ يوم الخندق خير من عبادة الثّقلين . بحار الانوار ، ج 39 ، ص 2 ، « تاريخ امير المؤمنين » . .
[4] - « . . . من يقوى على عبادة علىّ بن أبي طالب ؟ » بحار الانوار ، ج 46 ، ص 75 ، « تاريخ على بن الحسين » ، باب 5 ، حديث 65 . .

176