فطرتهاى الهيّه را ، كه به يد غيب در خميرهء ذات تو پنهان است و حق تعالى با دست جلال و جمال طينت تو را بدان مخمّر فرموده ، نمودى ، و اين دو حالت فطرى را به صورت ظاهر دنيائى ظاهر و مشهود كردى ، و براى محتجب نبودن از نور آن دو فطرت الهّيه اقامهء بيّنه نمودى به صرف ظاهر از غير و توجّه به قبله كه محلّ ظهور يد اللَّه و قدرت اللَّه مىباشد . و آن دو فطرت الهيّه يكى تنفّر از نقص و ناقص است ، و دوم عشق به كمال و كامل است . و اين دو ، كه يكى اصلى ذاتى و ديگرى تبعى ظلَّى است ، از فطرتهايى است كه تمام عائلهء بشرى بدون استثناى احدى بدان مخمّرند ، و در جميع سلسلهء بشر ، با اختلاف عقايد و اخلاق و طبايع و امزجه و امكنه و عادات در بدوى و حضرى و وحشى و متمدّن و عالم و جاهل و الهى و طبيعى ، اين دو فطرت مخمّر است ، گرچه خود آنها از آن محجوب باشند و در تشخيص كمال و نقص و كامل و ناقص مختلف باشند . آن وحشى خونخوار آدم كش كمال را به آن داند كه غلبه پيدا كند به جان و عرض مردم ، و خونخوارى و آدم كشى را كمال تشخيص داده و بدان صرف عمر كند . و آن دنيا طلب جاه و مال خواه كمال را به مال و جاه داند و عشق به آن دارد . بالجمله ، صاحب هر مقصدى مقصد خويش را كمال و صاحب آن مقصد را كامل داند ، و عشق به آن دارد و از غير آن متنفر است . انبياء عليهم السلام و علماء باللَّه و اصحاب معرفت آمدند تا مردم را از احتجاب بيرون آورند و نور فطرت آنها را از ظلمات جهل خلاصى دهند و به آنها كامل و كمال را بفهمانند . و پس از تشخيص كمال و كامل ، توجّه به آن و ترك غير محتاج به دعوت نيست ، بلكه نور فطرت خود بزرگترين راهنماهاى الهى است كه در تمام سلسلهء بشر موجود است .
در اين معجون الهى يعنى نماز ، كه معراج قرب الهى است ، استقبال به قبله و توجّه به نقطهء مركزيّه و دست كشيدن و رو برگرداندن از جهات متفرّقه ، دعوى بيدار شدن فطرت است و خارج شدن نور فطرت از احتجابات است ، و اين براى كمّل و اصحاب معرفت حقيقت دارد . و براى ما ، اصحاب حجاب ، ادبش آنست كه به دل بفهمانيم كه در جميع دار تحقّق كمال و كاملى

117