و آنان كه اصحاب معارف و ارباب فضائل و فواضلند و شريف النّفس و كريم الطَّينةاند ، چيزى را به مناجات حق اختيار نكنند و از خلوت و مناجات حق خود او را طالبند و عزّ و شرف و فضيلت و معرفت را همه در تذكَّر و مناجات با حق دانند . اينان اگر توجّه به عالم كنند و نظر به كونين اندازند ، نظر آنها عارفانه باشد ، و در عالم حق جو و حق طلبند و تمام موجودات را جلوهء حق و جمال جميل دانند - « عاشقم بر همه عالم كه همه عالم از اوست . » [1] اينان اوقات صلوات را به جان و دل مواظبت كنند و از وقت مناجات با حق انتظار كشند ، و خود را براى ميقاتگاه حق حاضر و مهيّا كنند . دل آنها حاضر است و از محضر حاضر را طلبند و احترام محضر را براى حاضر كنند ، و عبوديّت را مراودت و معاشرت با كامل مطلق دانند و اشتياق آنها براى عبادت از اين باب است .
و آنان كه مؤمن به غيب و عالم آخرت و شيفتهء كرامات حضرت حق جلّ جلاله‌اند و نعمتهاى ابدى بهشتى و لذّتها و بهجتهاى دائمى سرمدى را با حظوظ داثرهء دنياويّه و لذائذ ناقصهء موقّتهء مشوبه مبادله نكنند ، نيز در وقت عبادات كه بذر نعم اخرويّه است قلوب خود را حاضر نمايند و از روى دلچسبى و اشتياق قيام به امر كنند ، و از اوقات صلوات ، كه وقت حصول نتايج و كسب ذخاير است ، انتظار كشند ، و چيزى را به نعم جاويدان اختيار نكنند . اينان نيز چون قلب آنها از عالم غيب با خبر است و ايمان قلبى به نعم هميشگى و لذّات دائمهء عالم آخرت آوردند ، اوقات خود را غنيمت شمارند و تضييع اوقات خود نكنند . اولئكَ اصْحابُ الجَنَّةِ 2 : 82 و اربابُ النِعْمِةِ هُمْ فيها خالِدوُن . 2 : 82 اين طوايف كه ذكر شد ، و بعض ديگر كه ذكر نشد ، خود عبادات نيز براى آنها لذّاتى است به حسب مراتب آنها و معارف آنان ، و كلفت تكليف براى آنها به هيچ وجه نيست . ولى ما بيچاره هاى گرفتار آمال و امانى و بستهء

[1] - « به جهان خرّم از آنم كه جهان خرّم از اوست - عاشقم بر همه عالم كه همه عالم از اوست . » - سعدى .

109