سرور دستگيرى از او بنمايد و او را به مقام قرب احدى كه مقصد اصلى و مقصود فطرى است برساند . و در علوم الهيّه به ثبوت پيوسته كه معاد همهء موجودات به توسّط انسان كامل تحقق پيدا كند : كَما بَدَاكُمْ تَعوُدُون 7 : 29 [1] بِكُمْ فَتَحَ الله و بِكُمْ يَخْتِمُ وَايابُ الْخَلقِ الَيْكُمْ . [2] نكتهء عرفانية در حديث شريف علل ، كه صلوة معراج را تفصيل مىدهد و توصيف مىكند ، وارد است كه پس از آن كه رسول خدا با محمل نورى كه از جانب ربّ العزّة نازل شده بود به مصاحبت جبرئيل عروج كردند و به آسمان سوم رسيدند ، ملائكه فرار كردند و سجده نمودند و تسبيح گفتند و جبرئيل گفت :
اشهد انّ محمّدا رسول اللَّه ، اشهد انّ محمّدا رسول اللَّه . ملائكه مجتمع شدند و سلام بر رسول خدا كردند ، و از حال حضرت امير المؤمنين سؤال كردند . و درهاى آسمان گشوده شد و حضرت عروج به آسمان چهارم فرمودند ، و در آنجا ملائكة اللَّه چيزى نگفتند . پس ، ابواب آسمان گشوده شد و ملائكه مجتمع شدند و جبرئيل بقيهء اقامه را گفت . . . الحديث . [3] و از تفسير عياشى نيز قريب به اين مضمون وارد شده . و از اين حديث معلوم شود كه ملائكهء هيچ يك از آسمانها طاقت مشاهدهء جمال احمدى ندارند . و به رؤيت آن نور مقدّس به سجده بيفتند و متفرّق شوند و توهّم نور حق مطلق كنند ، و با فصول اذان و اقامه به انس رجوع كنند ، و ابواب سماوات مفتوح گردد و رفع حجب شود .
پس ، سالك بايد به واسطهء اين شهادات از احتجابات بيرون آيد ، و در شهادت به رسالت از احتجاب تعيّن خلقى بكلى خارج شود ، چه كه مقام

[1] - « به همان گونه كه در آغاز آفريدتان باز مىگرديد . » ( اعراف - 29 ) .
[2] - « خدا با شما آغاز كرد و با شما پايان مىبخشد ، و بازگشت آفريدگان به سوى شماست . » عيون اخبار الرضا ، ج 2 ، ص 272 ، « زيارت جامعهء كبيره » . .
[3] - پاورقى 195 . .

139