دفن كنند . براى زنها سر تراشى مقرر نگرديده و همان تقصير براى آنان كافى است . و مرد هنگام تراشيدن سر ، از جلو سر ابتدا مىكند و تا بيخ گوشها را مىتراشد و چون محرم ، از اين عمل فارغ گردد اگر در حج تمتع باشد همان روز عيد قربان يا فرداى آن روز ، به مكه رود و خانهء كعبه را زيارت و طواف كند و در غير حج تمتع تأخير آن ، از اين وقت هم جائز است . و هنگام ورود به مسجد الحرام و در حال طواف عينا همان اعمال و مراسمى كه در ابتداى ورود به مكه انجام داده به جا مىآورد : هفت دور طواف مىكند و دو ركعت نماز در مقام ابراهيم عليه السلام مىخواند ، آنگاه از مسجد ، به طرف صفا و مروه خارج مىشود و هفت بار به همان كيفيت نخستين بين آن دو كوه ، سعى مىكند . و چون اين اعمال را به پايان برساند كليهء چيزهائى كه به واسطهء احرام بر وى حرام گرديده حلال گردد مگر آميزش با زن .
و آنگاه هفت دور طواف نساء [1] به جا مىآورد خواه مرد باشد يا زن و يا خواجه .

[1] - وجوب طواف نساء مخصوص فقه شيعه است ، و هيچ يك از فقهاى مذاهب ديگر آن را در حج واجب و معتبر ندانسته اند . و چنان كه در متن ملاحظه مىشود و مؤلف در خلاف ج 1 ص 458 مفصلا بيان فرموده حليت محرمات احرام ، سه مرحله دارد : مرحلهء اول ، رمى جمره و سر تراشيدن و قربانى است كه با اين اعمال همهء محرمات احرام ، بجز زن و بوى خوش حلال گردد . مرحلهء دوم ، طواف حج و سعى است كه با آن دو ، بوى خوش نيز حلال گردد . مرحلهء سوم ، طواف نساء است كه با آن زن ، حلال شود . و اما حرمت صيد كردن راجع به احترام حرم است و مادامى كه انسان در حرم باشد شكار بر او حرام است و با خروج از حرم آن نيز حلال گردد . و اما حليت محرمات احرام نزد اهل سنت ، دو مرحله دارد : مرحلهء اول با يكى از دو امر حاصل شود : رمى جمره و سر تراشيدن يا رمى و طواف و يا سر تراشى و طواف و با اين اعمال لباس پوشيدن ، شانه كردن موى سر ، سر تراشيدن ، ناخن گرفتن حلال شود . و با بقيهء اعمال ، بنا بقول شافعى : زن ، حلال گردد . اما بوى خوش ، بنا بقول قديم وى ، در مرحلهء دوم و بنا بقول جديد در مرحلهء اول ، حليت مىيابد . نظر شافعى در مورد صيد ، عقد نكاح و جماع و يا مباشرت با زن در غير فرج نيز مختلف است كه آيا اين امور در مرحلهء اول حلال مىشود يا در مرحله دوم ؟ و در هر صورت حليت زن يا ساير محرمات به عقيدهء شافعى و ساير فقهاى سنت ، متوقف بر طواف نساء نمىباشد . در اينجا تذكر اين نكته لازم است كه در پايان اعمال حج نزد شيعه و اهل سنت عموما طواف وداع مستحب است و ظاهرا اهل سنت عملا به آن ملتزم هستند و بنا به نقلى احمد حنبل و شافعى در يكى از دو قول خود آن را واجب دانسته اند و بنقل مولف در خلاف ج 1 ص 464 و ابن رشد در بداية المجتهد ج 1 ص 362 ابو حنيفه ، ثورى و شافعى در يكى از دو قول خود ، ترك اين طواف را موجب قربانى و بنقل ابن رشد در اين كتاب ج 1 ص 232 جمهور علما آن را مجزى از طواف فريضهء حج ( طواف زيارت ) دانسته اند و بنا بروايت اسحاق بن عمار كه با تفاوت اندكى در كافى ج 4 ص 513 و تهذيب و من لا يحضره الفقيه آمده طواف وداع مجزى از طواف نساء است . با توجه به اين مطالب چنين به نظر مىرسد كه در حقيقت اختلاف ، در باب طواف نساء ابتداء در حكم آن و به تبع در نام آنست : اماميه آن را رافع حرمت زن و بطور كلى حرمت جماع بر مرد و زن دانسته اند و به اين جهت آن را طواف نساء ناميده اند اما فقهاى ساير مذاهب صرفا به لحاظ اين كه وداع خانه با آن تحقق مىيابد آن را طواف وداع يا طواف صدر ، يعنى رجوع نام نهاده اند و از اين كه برخى از ايشان همانطور كه اشاره شد ترك آن را موجب قربانى دانسته اند مىتوان استنباط كرد كه يك نوع وجوب براى آن قائل بوده اند . چنانچه از برخى اين قول را نقل كرديم . مؤيد اين بحث كه مبنى بر تداخل و خلط حكم طواف نساء و طواف وداع بين شيعه و اهل سنت است اين كه آيهء 29 از سورهء حج * ( وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ ) * را اكثر مفسران اهل سنت بر طواف حج و برخى بر طواف وداع ، و ائمه اهل بيت ( ع ) آن را بر طواف نساء حمل كرده اند ( رك : مجمع البيان ج 3 ص 82 ) در عين حال علاوه بر طواف نساء به عقيده شيعه طواف وداع هم مستحب مىباشد .

356