1 - خانهء كعبه قبله است براى كسى كه خانه را به بيند يا به منزلهء بيننده باشد [1] 2 - مسجد الحرام قبله است براى كسى كه كعبه را نمىبيند اما مسجد را مىبيند يا سمت مسجد را به ظن قوى تشخيص مىدهد . و اين مخصوص كسى است كه در حرم [2] بوده باشد .
3 - حرم قبله است براى كسانى كه از آن دور باشند .
و مردم از چهار جانب به قبله روى آرند :
1 - ركن عراقى ( گوشهء شرقى كعبه ) براى اهالى عراق .
2 - ركن يمانى ( گوشهء جنوبى كعبه ) براى اهالى يمن .
3 - ركن غربى ( جانب غربى كعبه ) براى اهالى مغرب [3] .

[1] - مقصود اينست كه ديدن كعبه لازم نيست بلكه تمكن از ديدن ، با فرض عدم موانع از قبيل كور بودن شخص و يا حائل شدن ساختمانهاى مرتفع ، ملاك توجه به عين كعبه است . سخن شيخ در ( نهايه ج 1 ص 73 ) با اين سخن ، اندكى اختلاف دارد ، در نهايه گفته است : « كعبه قبلهء كسى است كه در مسجد الحرام است ، و مسجد قبلهء كسى است كه خارج از مسجد و داخل حرم است » بنا به گفتهء وى در اينجا ، اگر كسى از خارج مسجد بتواند كعبه را به بيند بايد كعبه را قبله قرار دهد ، با اين كه عبارت ( نهايه ) قبلهء شخص خارج از مسجد را مطلقا ، مسجد معرفى مىكند . گويا منظور شيخ در هر دو جا يكى است اما در اين كتاب ميزان حقيقى را بدست داده و در ( نهايه ) ظاهر روايت و نص حديث را در نظر گرفته است .
[2] - به طورى كه قبلا گفتيم : حد حرم چهار فرسنگ در چهار فرسنگ است . و با كتلها و نشانه هايى به نام ( اعلام الحرم ) از چهار طرف مشخص گرديده است .
[3] - مكرر - مغرب ، در اصطلاح دانشمندان اسلام ، شمال افريقا و اندلس بوده است و مراد از آن ، مغرب اسلامى است نه غرب در مقابل شرق ، باصطلاح كنونى

206