< فهرس الموضوعات > كتاب روزه ، 11 فصل < / فهرس الموضوعات > كتاب روزه روزه ، در شريعت اسلام ، عبارت است از امساك و خوددارى از اشياء و اعمال خاص ، در زمان مخصوص [1] . و از جملهء شرائط آن ، نيت است [2] . حال اگر روزه ، به واسطهء انتساب به زمان معين مانند ماه رمضان ، طبعا متعين بوده باشد تنها نيت

[1] صوم ، در لغت ، مطلق امساك و خوددارى است . و اصطلاحا ، امساك از اشياء خاص ، در وقت معين ، با شرائط خاص ، و از قبيل اختصاص لفظ ، بيكى از مصاديق معنى لغوى است . مانند كليهء اسامى عبادات و اكثر اصطلاحات معمول در شرع : مثلا وضو ، بمعنى مطلق نظافت و نيكويى . و غسل ، مطلق شست و شو و تيمم ، مطلق قصد است در حالى كه اصطلاحا ، نظافت و شست و شو و طهارت خاصى هستند . و همچنين صلاة ، لغتا دعا ، يا توجه به خدا و شرعا نيايش و توجه به كيفيت معينى بسوى خدا است . زكات ، در لغت بمعنى نمو ، طهارت و صدقه آمده اما در شرع ، صدقهء خاصى است كه از اركان اسلام است ، و انفاق آن ، موجب طهارت مال و نفس آدمى و سبب نمو مال است . خمس ، لغتا مطلق پنج يك ، و شرعا پنج يك خاص است . حج ، مطلق قصد يا قصد رفتن به جايى است و شرعا زيارت خانهء كعبه و اعمال و مناسك معين است و همچنين عمره لغتا قصد مكان و زيارت ، و شرعا زيارت خانهء كعبه به كيفيت ديگر است . جهاد ، لغتا كوشش و مبارزه و تلاش ، و در شريعت ، عبادت و مبارزهء خاصى است . و گر چه غالبا دانشمندان در اين بحث كرده اند كه آيا اين الفاظ ، حقايق شرعيه اند و در لسان شارع بطور حقيقت در اين معانى به كار رفته اند يا بطور مجاز ، و بعدها در لسان متشرعه به سر حد حقيقت رسيده اند ؟ و آيا به وضع تعيينى و از روى جعل شارع به اين معانى منتقل شده اند يا به وضع تعينى و بطور قهرى و تدريجى ؟ ولى به نظر ما غالب اين الفاظ ، قبل از اسلام در لسان عرب و معادل آنها در ساير السنه مخصوصا زبان عبرى به همين مفاهيم به كار مىرفته و تنها در شريعت اسلام ، شرائط و پارهء خصوصيات عمل تغيير پيدا كرده اما اصل مفهوم سابقه داشته است . شاهد بر اين ادعا كيفيت استعمال اين الفاظ است در قرآن حتى در سوره هاى مكى كه حاكى از سابقهء ذهنى مخاطبان ، به معانى آنست مانند : * ( أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَآتُوا الزَّكاةَ ) * ، * ( كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ ) * ، * ( فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ ) * . و تقريبا در سابقه داشتن عرب به معانى الفاظ وارد در اين آيات مخصوصا حج و عمره كه دو عبادت شايع بين عرب ، از زمان ابراهيم عليه السلام بوده و با تفاوت كمى در اسلام تثبيت گرديده نبايد ترديد روا داشت كما اين كه از كيفيت بيان وضو ، غسل ، تيمم ، خمس و جهاد در قرآن ، عدم آشنايى عرب به معانى شرعى آن استظهار مىشود زيرا اين قبيل الفاظ ، با ذكر متعلقات و خصوصيات معتبر در شرع ، به همان معانى لغوى به كار رفته آنگاه تدريجا در السنه ، بدون ذكر متعلقات نيز در معنى خاص مشتمل بر آن خصوصيات ، به كار رفته است .
[2] - اعتبار نيت در روزه ، مورد اتفاق مسلمين است بجز قول نادر و شاذ كه بنقل بداية المجتهد ص 283 از زفر شاگرد ابو حنيفه روايت شده كه در خصوص روزهء ماه رمضان ، نيت را شرط ندانسته و به نظر وى همين كه كسى روزه بگيرد كافى است مگر مريض و مسافر كه اگر بخواهند روزه بگيرند بايد نيت كنند . و گويا مقصود وى از نيت ، قصد روزهء رمضان است و الا ، با فرض اين كه روزه از عبادات و مشروط به قربت است بدون قصد قربت كه قهرا ملازم با مطلق قصد است محقق نمىشود .

294