و بدان كه بودن در مجموع اين زمان اگر چه واجب است الَّا آن كه ركن نيست ، پس اگر ترك كند آن را به سبب ترك كردن بعض اجزاء آن ، مثل آن كه مقدارى از ما بعد زوال وقوف نكند ، حج او صحيح خواهد بود اگر چه گناه كار بوده باشد ، بلى مسمّاى وقوف ركن است ، و ترك آن عمدا موجب بطلان حج تمتع است ، و سهوا مبطل نيست مگر آن كه وقوف مشعر را نيز سهوا ترك كند .
و در اين جا چند مسأله است :
اوّل : آن كه هرگاه كسى تأخير كند وقوف را از ظهر ، به آن كه حاضر نشود در عرفات ، الَّا بعد از گذشتن مقدارى از ظهر ، پس بنابر آن كه گذشت ، كه واجب است وقوف از زوال تا غروب اين شخص گناه كار خواهد بود ، و جمعى [98] بر آنند كه بودن از زوال واجب نيست چنان چه ظاهر بعضى ( بعض - خ ل ) اخبار است ، و اوّل احوط است .
دوّم : آن كه هرگاه كسى پيش از غروب از آن جا كوچ كند عمدا ، و بيرون رود از حدّود عرفات ، پس اگر نادم شد و برگشت و ماند تا غروب كفاره ساقط است ( 1 ) ، و اگر برنگشت واجب است بر او شترى كه او را در راه خدا در مكَّه نحر كند ( 2 ) ، و اگر قادر نباشد هيجده روز

[98] مانند علامه در تذكرة 8 : 182 و سيد طباطبائى در رياض 6 : 363 - 364 فرموده : « لا يخلو عن قرب » و غير از اينها را پيدا نكرديم ، بلى به ابن ادريس نسبت داده شده است ، ولى مرحوم نراقى در اين نسبت مناقشه فرموده‌اند رجوع شود به مستند الشيعة 12 : 219 و السرائر 1 : 587 .

84