بايد به اندازه اى كه مىتواند خم شود ، و مهر يا چيز ديگرى را كه سجده بر آن صحيح است ، روى چيز بلندى گذاشته و طورى پيشانى را بر آن بگذارد كه بگويند سجده كرده است ، ولى بايد كف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمين بگذارد .
( مسأله 1045 ) : اگر چيز بلندى نباشد كه مهر يا چيز ديگرى كه سجده بر آن صحيح است بگذارد ، لازم است كه مهر يا چيز ديگر را با دست بلند كرده و بر آن سجده نمايد .
( مسأله 1046 ) : كسى كه هيچ نمىتواند سجده نمايد بايد براى سجده بنشيند و با سر اشاره كند ، و اگر نتواند بايد با چشمها اشاره نمايد ، و اگر با چشمها هم نتواند اشاره كند ، بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براى سجده اشاره كند و در قلب نيز نيت سجده نمايد .
( مسأله 1047 ) : اگر پيشانى بى اختيار از جاى سجده بلند شود ، چنانچه ممكن باشد بايد نگذارد دوباره به جاى سجده برسد ، و اين يك سجده شمرده مىشود ، چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه . و اگر نتواند سر را نگهدارد و بى اختيار دوباره به جاى سجده برسد ، روى هم يك سجده شمرده مىشود ، و اگر ذكر نگفته بنابر احتياط لازم بايد بگويد ، و احتياط آن است كه نماز را اعاده كند .
( مسأله 1048 ) : در حال تقيه اگر مىتواند بايد بر چيزى كه سجده بر آن صحيح است ( مانند حصير ) سجده كند ، و گر نه براى نماز به جاى ديگر برود ، و اگر اين كار هم ممكن نيست در همانجا بر فرش و مانند آن سجده نمايد و اگر ممكن است بنابر احتياط نماز را اعاده كند .
( مسأله 1049 ) : اگر روى تشك پر و مانند آن سجده كند ، چنانچه بدن روى آن به هيچ وجه آرام نگيرد ، باطل است .
( مسأله 1050 ) : كسى كه ناچار است روى گل نماز بخواند ، چنانچه آلوده شدن بدن و لباس براى او مشقت ندارد ، بايد سجده و تشهد را به طور معمول بجا آورد ، و اگر مشقت دارد مىتواند در حالى كه ايستاده براى سجده با سر اشاره

191