اعصار امامان كم كم گذشت و دوران غيبت ولى امر ( ع ) فرا رسيد و بيان حلال و حرام و روشنگرى برنامه‌هاى زندگى جامعه ، يكسره واگذار به علماء گرديد و موضوع فتوى و نيز موضوع تقليد به صورت خاصى رواج كلى گرفت كتابها در فقه شيعه تأليف شد كتابهاى ارزشمندى در فقه ، با استدلالات محكم و ادله و براهين قوى نوشته شد كتابهائى جامع همه ابواب فقهى و كتابهائى حاوى قسمتى از ابواب فقهى و كتابهائى مخصوص يك مسأله فقهى مانند نماز در لباس مشكوك و يا مسأله قبله و يا مسأله نماز جمعه و يا نماز مسافر تأليف نمودند كتب فقهى در متفردات اماميه مانند انتصار سيد مرتضى و در مسائلى كه بين فقهاء شيعه مورد اختلاف است مانند مختلف علامه نوشته شد .
در فروعى كه دليل خاص دارد كتبى خاص و در فروعى كه نص مخصوص ندارد كتبى جدا نوشتند كه كتاب نهايه شيخ طوسى از قبيل اول و كتاب مبسوط ايشان از قبيل دوم است ، كتابها در نقل اقوال فقهاء تأليف شد كه مفتاح الكرامه در اين اواخر از آن نمونه است . كتابهائى مختصر و كتابهائى مفصل تأليف گرديد حتى گاهى يك فقيه كتابهاى متنوع دارد از جمله آنها علامه حلى است كه يك كتابش تبصره است كه از متون فقهى مختصر بشمار مىرود . و كتاب ديگر او تذكره است كه مفصل و مستوفى است خلاصه آن كه با تمام قوا براى پيشروى فقه كوشيدند و تر و خشكى را مجهول و مبهم نگذاشتند كار را بر مردم آسان ساختند آنان را از تحير نجات داده ، و ايتام آل محمد صلى الله عليه وآله و سلم را كفالت فرمودند ، و از اينرو در خور هر گونه تعظيم و ستايشند بطورى كه علامه حلى نابغه بزرگ و وزنه عظيم علمى شيعه بر آنان سلام و درود فرستاده ، در آغاز " كتاب تذكره " مىفرمايد : ( اما بعد فإن الفقهاء عليهم السلام هم عمدة الدين ونقلة شرع رسول رب العالمين وحفظة فتاوى الأئمة المعصومين صلوات الله وسلامه عليهم أجمعين . . ) .
يعنى فقهاء ( عليهم السلام ) ستونهاى دين و ناقلان شرع پيامبر و نگاهبانان فتاوى امامان معصوم صلوات الله عليهم اجمعين مىباشند .
خوشبختانه شيعه ، در پرتو الهام از مكتب اهل بيت در همه اعصار ، اهميت خاصى براى احكام شرعى و فرا گرفتن و آموختن آن قائل بوده ، و چون كاملا مسلم بوده كه فقها ابواب احكام خدايند از اينرو همواره براى استفاده احكام الهى و برنامه‌هاى زندگى ، مراجعه به آنان كرده و مىكنند و يا از رساله‌هاى آنان بهره‌مند مىگردند ، و گاهى آن قدر در مورد احكام الهى سؤال و پرسش از عالمى بزرگ و

7