اين كه قبول دارد كه از لوازم دين است انجام نمىدهد ، صحيح است يا نه ؟ .
ج - در فرض سؤال ، چنين زنى مسلمان و عقد او صحيح است ، و لكن بر كسانى كه اطلاع از حال او دارند لازم است اگر احتمال تأثير بدهند او را امر به معروف و نهى از منكر نمايند .
س 17 - آيا وجوب امر به معروف و نهى از منكر عقلى است ؟ چنان كه شيخ طوسى و علامه فرموده‌اند و يا نقلى ؟ چنان كه سيد مرتضى و ابو الصلاح و ابن ادريس بر آنند و يا هر دو ؟ چنان كه از كلمات بعضى از متأخرين استفاده مىشود ؟ .
ج - رجحان و حسن آن ، عقلى و وجوب آن نقلى است اما عدم وجوب آن به حسب عقل ، براى اين است كه عقل دفع ضرر يقينى يا محتمل متوجه به شخص را بر خود او واجب مىداند و دفع آن را از غير ، مثل احسان به او مىداند ، بلى در مواردى كه ترك امر به معروف و نهى از منكر ، موجب توجه ضررى به عموم و از جمله ، خود آمر به معروف باشد ، واجب مىشود ولى اين وجوب نيز بعنوان خود امر به معروف نمىباشد و اما دليل نقلى آن ، كه كتاب و سنت است در وجوب آن ، صراحت دارند .
س 18 - با تأكيد زيادى كه درباره امر به معروف و نهى از منكر شده تا جائى كه سبب اقامه فرائض و موجب آبادى زمين و ايمنى راهها و جلوگيرى از اجحافها به شمار آمده چگونه با علم به ضرر يا ظن به آن - آن هم ولو ضرر جانى نباشد و مالى باشد - از انسان ، ساقط مىشود ؟ .
ج - اين مسأله ، شرعى است و شرائط وجوب هر واجب را بايد از شارع ، اخذ كرد و ما نمىتوانيم به استحسان ، چيزى بر آن بيافزائيم مع ذلك مىتوان گفت كه مسأله چون مربوط به فرد است و بيشتر از آن كه احتمال ضرر ندهد الزام به امر به معروف ، لازم نيست و تحمل ضرر براى اين كه غير ، متضرر نشود اگر چه ضرر معنوى باشد لازم نيست . بلى اگر ترك امر به معروف يا نهى از منكر ، موجب ضايع شدن حكمى از احكام و متروك شدن آن شود آن مسأله ديگرى است و تحمل ضرر مالى و بلكه جانى ، براى حفظ آن ، واجب است نظير جهاد و به مسأله امر به معروف و

518