زمين خريدارى شده و چاه نيمه عميق و موتور و ابزار كشاورزى مانند تراكتور و تريلى و گاو كار و شالى و گندم و جو و پول نقد را تخميس مىكند و دست گردان مىنمايد و مبلغى را مىپردازد ، سال آينده ، اول فروردين ، قسمتى از اموالش عين آنها باقى است مانند زمين و تراكتور ، و بعضى عين آنها تبديل شده مانند گاو كار و شالى و گندم و جو و پول نقد ، در اين صورت سرمايه تخميس شده سال گذشته را از مجموع سرمايه فعلى منها كند و باقى مانده را تخميس نمايد - مانند شخص تاجر - يا چيزهائى را كه عين آنها تبديل شده مانند شالى و گندم و جو و پول نقد كه از سال گذشته ، مصرف كرده و از سال جارى ، بجاى آن آمده بايد همه ساله تخميس نمايد و خلاصه فرقى بين تاجر و زارع در مسأله خمس هست يا نه ؟ .
ج - در فرض سؤال ، آنچه سرمايه زراعت است مثل بذر و زمين و چاه و اثاث زراعت كه خمس آن را داده ثانيا خمس به آنها تعلق نمىگيرد و همچنين اگر آنها را تبديل نموده بر بدل آنها نيز خمس تعلق نمىگيرد . بلى اگر مثلا تراكتور يا غير آن را تبديل به گران تر از اول نموده و از عوائد بين سال ، آن را اداء نموده باشد خمس آن مقدار از عوائد را كه ضميمه سرمايه نموده بايد بپردازد لكن چنانچه تراكتور اولى را در اثر كهنه شدن و غيره به كمتر از قيمتى كه قبلا حساب كرده و خمس آن را داده بفروشد مىتواند به اندازه نقص قيمت ، از عوائد ، كسر كند و مازاد بر آن ، را تخميس نمايد و اما گندم يا پول مخمس اگر عين آن تا سال ديگر باقى باشد خمس ندارد و اما اگر صرف در مؤنه نمود معادل آن را نمىتواند از عوائد سال ، استثناء نمايد .
س 335 - كارگرى در اول سال ، مجموع آنچه از سال قبل اضافه بوده از حبوبات و ذغال و غير اينها همه را به قيمت در آورده با وجه نقدى كه دارد مجموع سرمايه تخميس شده او معادل با دو هزار تومان شد سال ديگر هم وقتى به حساب خود رسيدگى نمود مجموع آنچه دارد از اجناس و وجه نقد باز بيش از دو هزار تومان نيست و لكن اينها از عوائد همين سال مىباشد ، اكنون آيا خمس به اينها تعلق مىگيرد يا نه و اگر تعلق مىگيرد ، در چه صورتى از ربح سال مىتواند به مقدارى كه از سرمايه براى مخارجش برداشته است كنار بگذارد ؟ .

382