اشخاصى كه در آن زراعت كنند . و از بابت اجاره زمين ، چهار يك محصول را از گندم و جو بعد از تصفيه به صاحب زمين مىدهند . اگر آن گندم و جو به حد نصاب برسد ، آيا زكات بر صاحب زمين واجب است يا نه ؟ و بر فرض وجوب ، آيا در صورتى كه خودش مستحق زكات باشد يا آن كه مقروض باشد ، مىتواند خود صاحب زمين به ذمه اش قبول كند يا به قرض خود بدهد يا نه ؟
جواب : اگر بعنوان مزارعه مىدهد به آن اشخاص به قرار مذكور ، كه چهار يك محصول مال او باشد ، پس اگر حصه او به حد نصاب برسد ، بايد زكات آن را بدهد ، و الا فلا . و اگر بعنوان اجاره باشد ، پس باطل است از دو جهت : يكى از بابت جهالت مال الاجاره و ديگرى از جهت اين كه اجاره دادن زمين به گندم يا جو از همان زمين صحيح نيست . پس مستحق آن چهار يك نيست . بلكه تمام گندم يا جو مال زارع است و زكات بر او است . و مالك زمين مستحق اجرة المثل زمين است .
و اگر به عوض اجرت المثل ، گندم يا جو همان زمين را بدهد ، باز بر مالك زمين زكات واجب نيست . چون وجوب زكات بر كسى است كه به زراعت مالك شود ، نه به وجه ديگر .
و اما سؤال از اين كه هر گاه زكات واجب باشد و خودش فقير باشد ، مىتواند صرف خود كند يا اداء دين خود از آن بكند ، پس نمىتواند ، هر چند در غايت فقر و پريشانى باشد . بلى مىتواند بعد از دادن ، از غيرى زكات بگيرد . و بنابر اين هر گاه بر دو نفر واجب باشد زكات دادن و هر دو فقير باشند ، مىتواند أحدهما زكات خود را به آن ديگرى بدهد و آن ديگرى هم زكات خود را به او بدهد .

299