وچون اين را دانستى بدان كه آن چه از تتبّع آثار واخبار در موضع اوّل مستفاد مىشود آن است كه : حقّ آن است كه در غير ترك واجب عينى وفعل حرام اطاعت والدين أو أحدهما واجب ومخالفت آن حرام است خواه ترك اطاعت موجب رنجيدن وآزرده شدن ايشان باشد يا نه .
ثقة الاسلام در كتاب كافى به سند متّصل از محمد بن مروان روايت كرده است كه قال : سمعت أبا عبد اللَّه عليه السلام يقول : ان رجلا أتى النبي ( ص ) فقال : يا رسول الله أوصني ، فقال : لا تشرك بالله شيئاً وإن حرقت بالنّار وعذبت الَّا وقلبك مطمئن بالإيمان ووالديك فأطعهما وبرّهما محسنين كانا أو مسيئين وإن أمراك أن تخرج من أهلك ومالك فافعل فانّ ذلك من الايمان . [1] واين حديث شريف دلالت بر وجوب اطاعت ايشان مىكند مطلقاً .
وبعضى از علماء فرموده اند كه : در آيه ء كريمه ء : « وإِنْ جاهَداكَ عَلى أَنْ تُشْرِكَ . . » [2] اشعار است به وجوب اطاعت در غير معاصى پروردگار ، بلكه ظاهر آن است كه به مفهوم شرط دلالت بر وجوب اطاعت بكند ، وممكن است تأييد وجوب اطاعت به كريمه ء : « ولا تَنْهَرْهُما » . . : « واخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ » [3] وأمر در احاديث مستفيضه به برّ والدين وتحصيل رضاى ايشان . ومستفاد از روايت محمد بن مروان وجوب اطاعت است اگر چه متضمّن ضرر باشد وقول به آن دور نيست بلكه ظاهر آن است .
وامّا احاديث لا ضرر ولا ضرار ، ونفى عسر وحرج نسبت به حديث مذكور عام مطلقند ، وخاص مطلق مقدّم بر عام است . اين همه در صورتى است كه با نافرمانى رنجش وآزردگى از براى ايشان هم نرسد .
امّا هر گاه عدم اطاعت موجب رنجيدن وآزرده شدن ايشان باشد خصوصاً در صورتى كه امر به چيزى باشد كه ترك آن صلاحيّت رنجيدن عرفاً داشته

[1] كافى ، 2 / 158 ، به جاى جمله « محسنين كانا او مسيئين » حيّين كانا أو ميتين » است .
[2] سوره ء عنكبوت ، آيه ء 8 .
[3] سوره ء اسراء ، آيه 23 .

243