نامشروع متحقّق نشود در اين صورت شكَّى نيست كه مهر كردن يا نوشتن آن جايز نيست وهمچنين اگر باعث تقويت وتأكيد آن نامشروع شود يا باعث بقاى آن شود به اين معنى كه شايد بعد از اين توان آن نامشروع را بر هم زده وليكن آن كاغذ كه نوشته شده يا آن مهر كه بر آن زده شده باعث آن شود كه استحكامى به هم رساند باز جايز نيست بلكه هم چنين است هر گاه باعث جرأت آن نامشروع كننده باشد خلاصه هر گاه اثرى بر آن مهر يا نوشتن در آن عمل غير مشروع مترتّب شود جايز نيست امّا اگر مطلقاً اثرى بر او مترتّب نگردد حكم به حرمت راهى ندارد .
( 349 ) س 11 : مسائلى كه در كتاب مجتهد نباشد ودست به مجتهد نرسد از كتب سلف مىتوان عمل كرد وآموخت يا نه ؟
ج : والد ماجد ( 1 ) مرحومم طاب ثراه در اين صورت حكم به وجوب احتياط فرموده اند وبعضى ديگر از علماء حكم به وجوب رجوع به ظنّ خود كرده اند ، يعنى از هر راه كه ظن به حكم خدا حاصل شود بايد متابعت آن را نمود خواه به رجوع به كتب سلف يا به ترجمه ء احاديث يا به تقليد عوام ، يا غير اينها . وحقّ در نزد حقير آن است كه حكم او تخيير است ، يعنى هر چه را كه احتمال بدهد كه حكم خدا باشد مىتواند عمل نمود وبر او حرجى نيست واگر چند چيز را احتمال داد هر كدام را كه خواهد عمل مىكند واحتياط سنّت است وتفصيل اين مسأله را مبسوط در كتاب مناهج الأحكام ( 2 ) بيان كرده ام .
( 350 ) س 12 : تهديد ودرشتى به جهت أمر دين به والدين مىتوان كرد يا نه ؟
ج : در اين مقام مناسب است بيان قدر لازم از اطاعت والدين .
بدان وفّقك الله كه در اين مقام كلام در دو موضع است .
اوّل : اطاعت والدين

( 1 ) ملا مهدى نراقى ره . ( 2 ) مناهج چهار برگ به آخر كتاب مانده : فائدتان

239