مخرجى كه قرّاء گفته اند نباشد ، مثلًا دال را اگر سر زبان را به بن دندانهاى بالا بگذارى وبگويى أحد مىگويند : دال گفت ، واگر قدرى پايينتر بروى وبه اول حنك گذارى وبگويى باز مىگويند دال گفت ، وهمچنين اگر به وسط حنك گذارى هم چنان كه بعضى از اهل دهات مىگويند ، تا به اوائل حلق كه رسيد نزديك به كاف فارسى مىشود ، ديگر دال نمىگويند . وهمچنين ساير حروف ، مناط تميز اهل عرف وارباب محاورات است ، هر چه را ايشان بگويند آن حرف است كافى است .
بلى چند حرف است كه در فارسى يافت نمىشود واهل فارس زبان آنها را نمىشناسند ، مثل « ذال وصاد وضاد وطاء وظاء وقاف » ووجود اين حروف در لغت عرب است ، واهل فارسى فرق نمىكنند ، در شناختن آنها رجوع به عرب بايد كرد ، هر چه را عرب بگويد اين حروف است كافى است ، به اين معنى كه اگر عربى در پس ديوار بشنود كه يك نفر بگويد : « ضل » يعنى گمراه شد ، وديگر « ذل » يعنى ذليل شد ، وديگرى « زل » يعنى لغزيد ، وديگرى « ظل » يعنى سايه شد ، فرق كند ميان مراد اين چهار نفر ، همين كه به اين نحو باشد كافى است ، وليكن چون اكثر اهل اين ولايات را دسترس به شناختن عرف عرب نيست رجوع به اهل خبره كه قراء هستند مىكنيم ، وهر چه آنها معين كنند بايد بگوييم ، نه از اين بابت كه البته مخرج همين است كه آنها مىگويند وبس ، چه ديده ايم كه حروفى را كه خود مىشناسيم مخرجى تعيين مىكنند كه لازم نيست از آنجا ادا كنيم ، بلكه از اين بابت كه چون نمىشناسيم اين قدر را يقين داريم درست است وغير از اين را نمىدانيم ، وراهى به دانستن آن نداريم ، پس واجب است قدر يقينى را بگيريم .
( 185 ) س 108 : از معصوم وارد شده است كه : اگر كسى بعد از نماز صبح از جاى خود برنخيزد ومتوجه اذكار وادعيه باشد تا وقت طلوع آفتاب ، جناب اقدس الهى فلان قدر حسنه در نامه ء اعمال او مىنويسد ، واگر كسى بعد از نماز صبح از جاى

130