مسأله 11 - شرط است در وجوب حج ، آن كه علاوه بر خرج سفر ، مخارج عيالات خود را در زمان رفتن و برگشتن داشته باشد به طور مناسب با حال آنها ، و مراد از عيال آنهايى است كه بايد در نظر عرف خرج آنها را بدهد اگر در شرع واجب نباشد ، مثل برادر فقير كه در منزل اوست و جزء خانوادهء او محسوب است ، بلكه اگر يك نفر اجنبى هم عيال او شمرده شود در عرف ، بايد مخارج او را داشته باشد .
مسأله 12 - شرط است در وجوب حج ، آن كه پس از برگشت داراى چيزى باشد كه او و عيالاتش را اداره كند از قبيل ملك و علاقه يا تجارت و زراعت و صنعت و كسب مناسب با حال او ، و اگر سرمايه ندارد لكن با آبرو و وجاهت مىتواند تجارت كند و امرار معاش نمايد ، كفايت مىكند و حج بر او واجب است .
مسأله 13 - اهل علم فقير كه با وجوه شرعيه امرار معاش مىكنند و پس از برگشت از حج نيز به همان منوال امرار معاش مىكنند اگر به قدر مخارج حج داشته باشند ، حج بر آنها واجب نيست و همچنين فقرايى كه با گدايى مىگذرانند و همچنين كسانى كه تفاوت نمىكند به حال آنها حج رفتن ، و قبل از حج و بعد از حج به يك منوال هستند بر هيچ يك اينها حج واجب نيست .
مسأله 14 - شرط است در وجوب حج ، استطاعت بدنى ؛ پس بر مريضى كه نمىتواند برود يا مشقت دارد براى او يا پرستار مىخواهد و خرج او را ندارد حج واجب نيست .
مسأله 15 - شرط است در وجوب حج ، آن كه وقت وسعت داشته باشد ، پس اگر مالدار شد در وقتى كه براى رفتن با مقدمات لازمه وقت ندارد يا ممكن است خود را برساند با مشقت زياد ، حج بر او در اين سال واجب نيست و اگر استطاعت او باقى ماند ، سال ديگر واجب است حج كند .
مسأله 16 - شرط است در وجوب حج ، آن كه در راه مانعى از عبور نباشد و براى او امكان رفتن و تمام كردن عمل باشد و اگر راه خطرناك باشد به طورى كه

207