او گردد بدون آن كه او مستحق او باشد او را حد نمىزنند ، بلكه تعزير مىكنند به آن چه حاكم مصلحت داند ، مثل آن كه گويد اى سگ ، اى خنزير ، اى خر ، اى احمق ، اى فاسق ، اى شارب الخمر ، اى خائن ، اى كذّاب ، اى كافر ، اى زنديق ، اى مرتدّ ، اى كور ، اى كر ، اى پيس ، هر چند متصف به اين امراض باشد ، اى فرزند شبهه ، اى فرزند حيض ، و اگر مستحق استخفاف باشد مانند متظاهر به فسوق كه گناهان را علانيّه كند و پروا نكند ، يا بدعت در دين خدا كند او را حرمتى نيست ، و دشنام او موجب تعزير نمىشود ، چنانچه از حضرت صادق عليه السلام منقول است كه هر گاه فاسق علانيه فسق كند او را حرمتى نيست ، و غيبت او حرام نيست [1] و در حديث صحيح از آن حضرت مروى است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : كه هر گاه ببينيد بعد از من آنها را كه در دين خدا شك مىكنند ، و بدعتها در دين پيدا مىكنند ، پس ظاهر گردانيد بيزارى از ايشان را ، و بسيار دشنام دهيد ايشان را ، و سخن به دو مذمّت در حق ايشان بسيار بگوئيد ، و بر ايشان حجّت تمام كنيد تا ايشان طغيان نكنند در فاسد كردن دين اسلام ، و تا مردم از ايشان حذر كنند ، و از بدعتهاى ايشان ياد نگيرند ، چون چنين كنيد حق تعالى حسنات براى شما بنويسد ، و درجات در آخرت براى شما بلند كند . [2] و اگر بگويد : با زن خود كه تو را باكره نيافتم ، او را تعزير مىكنند ، بنا بر مشهور .
دوّم : در شرائط دشنام دهنده و دشنام داده شده است ، شرط است در حد زدن كه دشنام دهندهء بالغ و عاقل و مختار باشد ، پس اگر نابالغ فحش گويد او را تأديب مىكنند . و بر ديوانه چيزى نيست ، و مشهور آن است كه در حدّ كامل آزادى شرط نيست ، اگر بنده فحش گويد او را هشتاد تازيانه مىزنند .
و بعضى گفته‌اند : چهل تازيانه مىزنند ، نصف حد آزاد ، و اول قويتر است .
و در فحش گفته شده شرط است كه محصن باشد ، يعنى بالغ و عاقل و آزاد و مسلمان باشد و عفت ورزد از زنا ، پس اگر كسى كودكى را فحش گويد ، يا

[1] . بحار الأنوار 75 : 253 ح 33 .
[2] . اصول كافى 2 : 375 ح 4 .

28