مطلب دوّم : در بيان احكام ديات است ، و در آن چند فصل است :
فصل اوّل : در بيان مقدار و احكام ديات انواع قتل است ، و در آن دو مقصد است :
مقصد اوّل : در بيان مقدار ديه قتل است ، دانستى كه قتل بر سه قسم است : عمد ، و شبه عمد ، و خطاء اما ديهء قتل عمد يا صد شتر است كه هر يك مسنّه باشند ، يعنى پنج سال يا زياده داشته باشند ، يا دويست گاو ، يا دويست حلَّهء يمنى كه هر حلَّه دو جامه است از برد يمنى يا هزار اشرفى ، يا هزار گوسفند ، يا ده هزار درهم .
و در قتل عمد قصاص لازم مىشود با شرائطى كه گذشت ، و اگر بديه راضى شوند ديه يكى از اينها است ، و اگر راضى نشود مگر به زياده از اينها بايد آن قدر بدهند كه راضى شود ، و ديه عمد را در عرض يك سال مىدهند ، و ظاهر كلام بعضى از قدماى علماء هزار حلَّه است كه هر حلَّه دو جامه است ، و حلَّه سند معتبرى ندارد ، و مشهور ميان علماء آن است كه قاتل مخيّر است هر يك از اينها را كه خواهد مىدهد ، و بعضى گفته‌اند : اگر قاتل از جماعتى است كه غالب مال ايشان شتر است ، مانند اهل باديه شتر مىدهند ، و اگر غالب مال ايشان گاو است ، گاو مىدهند .
و همچنين در سائر اجناس ، و مشهور در ديه شبه عمد اگر شتر دهند آن است كه سى و سه شتر ماده دو ساله پا در سه ( گذاشته باشد ) ، و سى سه شتر ماده سه ساله پا در چهار ، و سى و چهار شتر پنج ساله پا در شش آبستن بدهند ، و ظاهر حديث آن است كه بر همه شتر نر جهانيده باشند ، و بعضى گفته : سى شتر ماده دو ساله ، و سى شتر ماده سه ساله ، و چهل شتر حامله ، و در سائر ديه ها مثل سابق است ، و اين ديه موافق مشهور در عرض دو سال داده مىشود ، و اين ديه و ديه سابق هر دو از مال قاتل داده مىشود ، و ديه خطاء موافق مشهور بيست شتر ماده يك ساله پا در دو است ، و بيست شتر نر دو ساله پا در سه ، و بيست شتر ماده دو ساله پا در سه ، و

111