ربع ديه بدهند ، و به ورثهء دوّم ثلث ديه ، و به ورثهء سيّم نصف ديه و به ورثهء چهارم يك ديه تمام ، و علماء را در توجيه اين دو روايت سخن بسيار است .
و فقير نيز در تصانيف خود در اين مقام تحقيقات كرده‌ام ، كه اين رساله محل ذكر آنها نيست ، و احتياج به اين مسأله كم واقع مىشود .
فصل سيّم : در بيان ديات اعضاء است ، و آنها بر دو قسماند :
يكى : آن كه تقديرى از شارع بخصوص در آن وارد نشده است ، و در آن ارش است ، يعنى فرض مىكنند كه اگر اين شخص بنده باشد به سبب اين جنايت چه مقدار نقص در قيمت او بهم مىرسد ، همان تفاوت را نسبت بديه آن شخص حساب مىكنند ، مثل آن كه اگر بنده بوده يك قيمتش كم مىشد ، در اينجا ده يك ديه او را مىگيرند .
قسم ديگر آن است كه از شارع بخصوص ديتى در آن وارد شده است ، و غالب آن است كه آن چه در آدمى دو تا است ، در هر دو يك ديه است ، و در هر يك نصف ديه مانند چشم و دست و پا و آن چه در آدمى يكى است ، مانند ذكر و زبان در آن يك ديه است ، و هر يك إن شاء الله به تفصيل مذكور خواهد شد :
اوّل : در ديه موى سر و ريش است ، مشهور ميان علماء آن است كه اگر كارى بكند كه موى سر مرد بر طرف شود و نرويد تمام ديه مرد لازم مىشود ، و اگر برويد ثلث ديه لازم مىشود . و همچنين در موى ريش مرد اگر نرويد تمام ديه است ، و اگر برويد ثلث ديه است .
و بعضى گفته‌اند : در موى سر و ريش هر يك اگر نرويد صد اشرفى بايد داد ، و مستند اين قول معلوم نيست ، و جمعى از علماء گفته‌اند : در هر يك از سر و ريش اگر برويد ارش مىگيرند .
و بعضى گفته‌اند : اگر موى سر برويد صد اشرفى است ، و موى ريش اگر برويد ثلث ديه آدمى ، و اگر موى سر زن را به برّد ، يا بتراشد ، اگر نرويد تمام ديه زن لازم مىشود ، و اگر نرويد مهر مثل آن زن لازم مىشود .
و بعضى گفته‌اند : اگر برويد ثلث ديه زن لازم مىشود .

126