8 - در قسمت ، ربا نيست ؛ پس تفاضل در مقام قسمت جنس واحد ، مانعى ندارد اگر چه معاوضه باشد مطلقا يا خصوص مشتمل بر ردّ . و مبتنى است در كلمات معاوضه بر اختيار كسر مشاع در مملوك شريك ، تا معاوضه باشد بين اجزائى و اجزائى از دو مالك مثلا ، يا كلَّى در معيّن ، و تعيين آن با قرعه مىشود در افراد ، مثل تعيّن مديون كلَّى فى المعيّن به رضاى خودش حق آن را كه صاحب حق است بر او . و تفصيل اين دو مبنى ، در موارد مناسبهء از كتاب بيع مذكور است اگر چه نتيجه در اينجا اتفاقى است .
فرض جواز بيع كيل گندم به مثل آن 9 - مانعى ندارد بيع مكيالى از گندم به مثل آن اگر چه در يكى از آنها خليط معتاد از كاهها يا خاكها باشد ؛ و اگر بيش از معتاد كه در آن مسامحه مىشود باشد ، جائز است . و اگر خليطْ قيمت دار باشد و مسامحه ممكن است ، صرف زيادتى در خالص به جنس مخالف و در بقيه مساوات حاصل مىشود ؛ و اگر فوق حدّ مسامحه باشد و قيمتدار نباشد و معلوم باشد كه مقدار آن در هر دو طرف بنحو مساوات موجود است ، بيع جائز است اگر چه مقدار هر كدام را نمىدانند بلكه كيل مجموع را مىدانند .
فرض جواز بيع يك درهم به دو درهم و امثال آن 10 - جائز است بيع يك درهم با يك دينار به دو دينار يا دو درهم ، و مصروف مىشود هر جنسى به مخالف آن ، يا آن كه مقابله مىشود بين هر جزئى از مبيع با جزئى از ثمن مشتمل بر مخالف در جنس ، با قصد بيع صحيح واقعى ، چنانچه عمل بر آن است .
و هم چنين اگر به جاى عوض يك درهم يا يك دينار در طرف مبيع در مثال مذكور ، متاعى ديگر غير اثمان باشد ؛ و هم چنين بيع يك مُدّ خرما با يك درهم به دو مُدّ از خرما فما زاد يا به دو درهم فما زاد ، جائز است .
و در همهء اينها زيادتى مقابل به غير جنس در عوض خودش واقع مىشود اگر چه با اين خصوصيّت ملتفتٌ اليه و ملحوظ و مقصودِ طرفين معامله نباشد .

531