مبادله با نوع ديگر بحسب صورت در حكم ربا ؛ و اگر خودش حقيقت ديگرى است ، جارى نيست اتّحاد حكمى مذكور در آن ؛ پس عَلَس حنطه با شعير يا سُلت آن در تقدير مذكور ، اتّحاد ندارند .
مسألهء ربا و اصل و فرع و اختلاف نوع و جنس ثمره درخت خرما اگر چه اصنافش مختلف باشند يك جنس در باب ربا است ؛ پس تفاضل بين ردىّ هر صنف با جيّد صنف ديگر ، جائز نيست . و الحاق طَلع اگر چه از فحل باشد با خرماى هر درختى ، و هم چنين قند با اصل آن كه چغندر است ، به قاعدهء اصل و فرع محل تأمّل است ؛ و هم چنين [ است ] انگور و كشمش و همهء ميوه هايى كه از يك جنس هستند با رعايت كيل و وزن .
و هر چه از يك جنس به عمل مىآيد ، با اصل آن متّحد است در جنس در ربا اگر چه اسامى مختلف باشد و متّحد نباشد ، مثل گندم با آرد آن ، و جو با سويق آن ، و شيرهء معمول از خرما با خرما ، و معمول از انگور با انگور ، ما دام اتّحادِ حقيقتِ نوعيّه ، محفوظ باشد ؛ پس مثل شير با گوشت ، مانعى در تفاضل بين آنها نيست بنا بر اظهر ، به جهت اختلاف ماهيّتِ نوعيّه و اسم ، و اين معنى منتفى است در مثل پنير و كره از موارد اختلاف اصناف نوع واحد .
و هم چنين فروع اصل واحد ، تفاضل در بين آنها جائز نيست با رعايت كيل و وزن در هر دو ، مثل فروع شير ، بعضى با بعضى ، يا با اصل ، با محفوظيّت حقيقت نوعيّه در اصناف مختلفه آن .
فلزها و حبوب و ميوه جات فلزهاى نُه گانه از قبيل طلا و نقره و مس و آهن و قلع ، هر كدام جنس مستقل مىباشند . و حبوب هم اختلاف نوعى با هم دارند غير گندم و جو ، مثل ماش و عدس و برنج . و ميوه ها به اختلاف اسم مثل انجير و انار و سيب و به و ترنج و ليمو مختلف است نوع آنها در باب ربا . و هم چنين هر كدام از بطَّيخ و هندوانه و خيار و اصناف مختلفه ، هر كدام يك نوع هستند . و

521