وقت اخراج زكات و اما وقت اخراج زكات كه در آن وقتْ مطالبهء ساعى جائز است و با تأخير و تمكَّن از اخراج ، مالك ضامن است ، پس متأخّر است از صدق اسامى به تصفيهء حبوب و چيدن خرما و انگور و جفاف آنها در آفتاب ؛ و قبل از اين حدّ ، اخراج زكاتْ جائز است با تخمين اندازهء خرما و كشمش تقديرى ، و در اين حدّ با كيل و وزن .
و گاهى واجب مىشود اخراجْ قبل از اين حدّ ، مثل آن كه بخواهند زودتر چيده شود و صرف شود قبل از آن كه خرما يا كشمش بشود .
و مطالبهء ساعى اگر قبل از جفاف باشد ، واجب نيست بر مالك اخراج ؛ و اگر مالك در اين وقت ، بذل نمود غوره يا رطب يا قيمت آنها را ، اظهر لزوم قبول است بر ساعى .
زكات در « غلات اربعه » ، واجب نيست ، مگر آن كه مالكيّتِ مزروع ، قبل از تعلَّق زكات به بدوّ صلاح ، يا صدق اسم بحسب تعدّد قول بوده باشد ، چه مالكيّت به شراء و استيهاب باشد ، يا غير اينها .
و اگر مالكيّت بعد از انعقادِ حبّه و يا صدق اسم باشد ، زكات بر مالكِ مذكور ، واجب نيست ، بلكه بر ناقل است .
زكات در غلَّات تكرار نمىشود و بعد از اخراج زكات غلات ، واجب نمىشود در آنها زكات اگر چه سالها بمانند در ملك .
زكات اراضى خراجيّه زكات واجب است در اراضى خراجيّه ، بر مالك به زراعت ، بعد از اخراج حصّهء سلطان عادل ، يا جائر كه به منزلهء مال الاجاره در زمين مملوكِ غير زارع است ، نه در جميع حاصل .
و اما زمين غير خراجى يا زمين خراجى ، اگر سلطانْ زائدِ بر متعارف و از روى ظلم قرار داد ، پس در هر دو صورت ، اگر قهراً مأخوذ شد و ممكن نبود اسقاط آن بنحو مشروع ، اظهر

38