كرد با تمكَّن براى نقل به اسلام ، يا رجوع به شرايط ذمّه اگر اهل كتاب باشند ، كه اگر منتقل نشدند يا وفاء به عهد نكردند كشته بشوند . و واجب در هر صورت ، محدود به زمان مثل يك مرتبه در سال نيست ، بلكه دائر مدار وجود شروط و تحقّق خوف و قوت و ضعف مسلمين از قيام به اين امر و رجاء رجوع در كفّار بنحو آكد از آن چه بر قتال مترتّب مىشود مىباشد ؛ پس گاهى بيش از يك دفعه واجب مىشود در سال ، و گاهى يك دفعه هم واجب نمىشود .
و ممكن است گاهى نوبت به مصالحه به تأخير قتال با كفّار برسد با مباشرت امام اصل يا نائب خاص او ، چنانچه مىتواند تأخير قتال نمايد به سبب مصالحى كه خودش مىداند بدون مصالحه با آنها . و اگر با نائب عام تصدّى مقاتله باشد مىتواند تأخير و مصالحه نمايد .
كيفيّت قتال با اهل حرب تكليف نائب خاص و عام تكليف نائب خاص امام ، ابتداى اقرب فالاقرب از كفّار است براى دعوت يا ارجاع يا دفاع ، مگر آن كه ابعد ، خطر و ضرر او بر اسلام و مسلمين ، اشدّ باشد با تساوى در توقع و خوف ؛ و رعايت اصلح براى اسلام و مسلمين و دفع ضرر راجح از آنها لازم است و استحبابى نيست . و هم چنين نائب عام اگر قائل به نيابت او باشيم .
لزوم تحصيل قوّت و كثرت مسلمين براى قتال و هم چنين لازم است انتظار قوّت و كثرت مسلمين ، در زمانى كه دشمن اكثر و اقوى است و قوّت مسلمين مترتّب است به انتظار . و [ چون ] قوّت و ضعف ، مختلف است به اختلاف ازمان و احوال و خصوصيّات دو طرف ، عبرت به تشخيص امام است يا نائب او كه لازم الطاعه باشد ؛ و در دوّمى لازم است عمل بر كسانى كه علم بخلاف نظر او نداشته باشند ؛ و گر نه اعلام نمايند يا نحوى رفتار نمايند كه از قِبَل آنها ، شكست لشكر اسلام حاصل نشود .
و هم چنين محافظه كارى بر اسلام و مسلمين و تشكيل پناهگاه و وسائل تحفظ از

309