است و از توابع تشهّدِ دوّم است و با آن از نماز بيرون نمىرود و بهتر محافظت بر آن است اگر چه ترك آن موجب بطلان نيست اگر چه عمداً باشد . [1]

[1] ( 8 - سلام ) 1 - از واجبات نماز « تسليم » است بعد از فراغ از تشهّد اخير يا تشهّد نماز دو ركعتى . و ظاهر ، وجوب تسليم و جزئيّت آن ( و حرمت منافيات بين تشهّد و تسليم ) و مبطليّت منافى عمد و سهو فيما بين است . و هم چنين خروج از اجزاى واجبه صلات ، به جزء اخيرِ سلامِ مُخرج است ، و « السّلام عليك أيّها النّبي و رحمة اللَّه و بركاته » مستحبّ مؤكّد و غير مُخرج از نماز است ، نه واجب و نه محلِّل منافيات ؛ و در جوازش در تشهّد اوّل نه به قصد خصوصيّت و به غير قصد دعائيّت يا امر فعلى ، تأمّل است ، و هم چنين است « سلام على المرسلين » در قنوت نه به قصد قرآنيّت يا دعا ، بلكه به قصد خصوص تحيّت . ( تسليم مخرج ) و واجب است تسليم مُخرج ؛ و خروج ، به هر يك از دو صيغهء اخيره حاصل مىشود ؛ و هر دو مطلوب [ مىباشند ] و جمع با ترتيب ، مطلوب ديگر است ؛ و وجوب خصوص دوّم ، مشروط به عدم خروج به اوّلى است ، و گر نه مستحبّ يا جزء وجوبى مرتبهء كامله است . و لازمِ اين كه مخرج و محلِّل واجب است و اين كه خروج به هر كدام از دو صيغهء اخيره حاصل مىشود ، اين است كه وجوب ، « تخييرى » باشد ، اگر چه افضلِ فردين ، اوّلى است در صورت تعقّب به دوّمى كه حين الوقوع ، دوّمى متّصف به استحباب ، يا جزء واجبى مرتبهء فاضلهء واجب تخييرى است . و صيغهء اوّلى از طرفينِ تخيير « السّلام علينا و على عباد اللَّه الصّالحين » بدون تغيير است ، و صيغهء دوّمى « السّلام عليكم » بدون تغيير حتى به تنكير است بنا بر احوط . و اظهر استحباب « و رحمة اللَّه و بركاته » است ، اگر چه احوط ، عدم ترك آن است خصوصاً « و - رحمة اللَّه » ؛ و احوط ندباً عدم تعيين مُخرج است در صورتى كه هر دو را بگويد ؛ و مستحبّ است چنانچه گذشت بعد از صيغهء اولى ، صيغهء ثانيه ، و در استحبابِ عكس ، تأمّل است . ( احكام تسليم ) و حكم جلوسِ در حال سلام ، و طمأنينه ، و استقبال ، و شروط نماز ، حكم تشهّد واجب است و در عربيّت و اعراب و نحو اينها ، [ نيز ] به حكم تشهّد است . و مستحبّ است براى منفرد ، يك سلام به صيغهء « السّلام عليكم و رحمة اللَّه و بركاته » اگر چه خارج شده باشد با صيغهء اوُلى از نماز ، در حال استقبال ، و اشاره مىكند به آن به طرْف چشم خودش به سوى طرف راست خود ، و هم چنين امام ، لكن مىتواند مثل منفرد ايماء نمايد ، و مىتواند قدرى بيشتر با عدم التفاتِ مكروه ، اشاره به طرف روى خود به سمت راستِ خودش از مأمومين نمايد . و منفرد [ مأموم ] مثل امام [ است ] لكن زياد مىكند يك سلام ديگر به طرف چپ با طرف روى خود اگر در آن طرف ، مأمومى باشد . ( استحباب هفت تكبير ) و مستحبّ است براى منفرد و جامع در فرائض يوميّه ، توجّه به « هفت تكبير » [ كه ] يكى از آنها « تكبيرة الاحرامِ » واجب و بقيّه ، مندوب است ، و مخيّر است در احرام به هر كدام ، اگر چه افضل و احوط ، اخيره است ، و مستحبّ است ادعيهء مأثوره بين آنها و بعد از آنها .

390