مرتبه ثانيه . مثل اينكه كلام نرم ، آسان‌تر است از اعراض و هجر ، پس آن را مقدم مىدارد .
و هر گاه اين مرتبه نفع نبخشد منتقل مىشود به مرتبه دوم كه انكار به زبان است و در آن ملاحظه الاسهل فالاسهل ، پس در اول به ملايمت و سخن نرم و موعظه اكتفا كند و اگر نفع نكرد ، سخن را درشت بگويد و در درشتى و نرمى هم ملاحظه مراتب آنها را بكند . و اگر اين هم نفع نكرد ، منتقل مىشود به مرتبه سوم كه انكار به دست است . خواه زدن و خواه به گوش ماليدن يا غير آن باشد و تا به آسان ممكن است ، ضرب سخت به عمل نياورد ، و هر گاه ضرب آسان ، نفع نكند سخت بزند وهكذا . . .
و اما هر گاه نفع نبخشد الا به جرح و قتل ، پس در آن اشكال و خلاف است و ظاهر اين است كه مشهور عدم جواز است الا به اذن امام ، بلكه از آنچه نقل شده از منتهى اين است كه شيخ ، دعوى اجماع بر آن كرده . و از سيد مرتضى حكايت قول به جواز شده . وعلامه در منتهى تقويت آن كرده . و دليل سيد اين است كه نهى از منكر ، مهما امكن لازم است و مقدمه واجب ، واجب است و قتل و جرح در اينجا مقصود بالتبع است و مانند حدود و تعزيز نيست كه با لذات مقصود باشد ، بلكه از باب قتل و جرحى است كه مترتب بر دفاع مىشود و بر اين وارد است منع از وجوب مهما امكن ، زيرا كه قتل و جرح از باب امر و نهى نيست كه داخل دليل آنها باشد و عقل هم مستقل نيست در حكم . و تمسك به لزوم فساد و ترك آنها معارض است به لزوم فساد در ترك اجراى حدود ، و آن را موقوف به اذن امام كرده‌اند و حديثى كه در شأن نزول آيه " قوا انفسكم واهليكم نارا " وارد شده هم دلالت دارد بر اينكه بيش از امر و نهى لازم نيست و حديث يحيى طويل هم دلالت دارد . و به هر حال ، اظهر قول مشهور است .
< / السؤال = 8707 > < / السؤال = 8706 > < / السؤال = 8700 > < / السؤال = 8699 > < السؤال = 8701 > 493 - سؤال : هرگاه شخصى قابليت امر به معروف و نهى از منكر دارد و در مرتبه علم مستغنى است ، و لكن خوف دارد كه هر گاه متصدى مرجعيت مردم شود مبتلا بشود به امورى كه منشا نقص در نفس خود مىشود به سبب سوء خلق يا عجب يا تكبر ، يا سخن زشت گفتن ، يا تقصير در مكملات عبادات ، و كسى ديگر هم نيست كه وجوب كفايى به آن عمل آيد ، آيا متوجه تكميل نفس خود شود و مجتنب شود از آن امورى كه باعث دورى از

422