ورود عتبات و اداى زيارات و وفاى به خدمات مشروطه معلوم شود كه راه مكه مسدود است ، در اين صورت ، از اجرت مزبوره چه چيز به زيد مىرسد ؟
و هرگاه زيد ، از جمله اعراب باشد كه طى طريق مكه از عتبات تا به مكه بر ايشان اسهل است از طى طريق راه عجم از منزل عمرو تا به عتبات ، به خلاف عكامهاى عجم كه طى طريق عجم از خانه عمرو تا به عتبات برايشان اسهل است از طى طريق عتبات تا مكه ، آيا زيد مزبور ، در اخذ اجرت در تقسيم ، ملاحظه حال عكامهاى عرب مىكند يا عجم ؟ وهرگاه عمرو بگويد من تو را از براى حج استيجار كرده‌ام با وجودى كه متعارف در اجرت نفس حج ، بيش از ده يا پانزده اشرفى نيست ، قول او مسموع است يا نه ؟ و هرگاه به وجهى از وجوه ، عمرو بطلان صيغه اجاره را ثابت كند آيا مستأجر ، مستحق چه چيز است ؟
جواب : هرگاه اجير ، ممنوع شود از حج به سبب مسدود شدن راه ، عقد اجاره منفسخ مىشود و به مقدار عملى كه كرده است از اجرت به او مىدهند و تتمه را از او استرداد مىكنند ، هرگاه داده باشند . وهرگاه اجير بگويد كه من در سال آينده ، بجا مىآورم اجاره را بر هم نزنيد . لازم نيست اجابت او على الاقوى . پس آنچه را در ازاى خدمات راه قرار داده‌اند بايد ملاحظه كرد كه آن قدر از مسافت و زمان را كه خدمت كرده ، اجرت المثل آن چه چيز است و هم چنين اجرت المثل خدمت مجموع طى مسافت چه چيز است و نسبت ميان اينها را ملاحظه كنند و به همان نسبت ، آنچه را به عمل آورده از اجرت مسمى مىدهند و تتمه را استراداد مىكنند و فرقى ميان ممنوع شدن از حج قبل از احرام و بعد از احرام نيست .
و آنچه در مسئله موت نايب ذكر كرده اند كه هرگاه بعد از دخول حرم يا احرام باشد استرداد نمىشود آن به سبب دليل خارج است و در اجرت المثل ، ملاحظه خدمات اصل مسافت را مىكنند . يعنى اهل خبره هرگاه بگويند كه اگر شخصى ، خدمات شخصى را از اصفهان متوجه شود تا نجف اشرف ، اجرت او چقدر است و اگر متوجه خدمات شود ، از اصفهان تا مكه چقدر است ، همان مقدار تفاوت را از اجرت مسمى وضع

307