و صورت سؤال از اين باب است ، زيرا كه او مادامى كه به حد ترخص نرسيده صائم است شرعا و او نمىداند كه صائم است و هر يك از اين دو صورت يا با تقصير در اخذ مسائل است به اينكه متفطن شده كه بايد احكام شريعت را دانست و اينكه هر يك از عبادات مشتمل است بر مسائل بسيار و كوتاهى در اخذ آن كرده ، يا بدون تقصير است ، چون غافل بالمره بوده و متفطن نشده كه شايد حكم الهى غير اين باشد كه معتقد آن است .
و در صورت اول كه معتقد صوم است او جاهل است به مفطر بودن آن شيئى . اكثر علما گفته‌اند در حكم عامد است در اينكه روزه او باطل مىشود ، و ليكن بعضى مىگويند قضا و كفاره هر دو بر او لازم است و بعضى مىگويند قضا لازم است اما كفاره لازم نيست و ابن ادريس و بعضى ديگر قايلند كه بر او هيچ چيز نيست و ايشان هيچكدام تفصيل در مقصر و غير مقصر نداده‌اند و اظهر اين است كه در غير مقصر كفاره و قضا هيچكدام نباشد ، و لكن ظاهر اين است كه روزه فاسد باشد ، چون ملازمه نيست ما بين فساد و وجوب قضا ، چون قضا به فرض جديد ( 1 ) است على الاقوى ، و اما جاهل مقصر پس گناه و فساد و قضا بر او ثابت است و دور نيست كه كفاره هم واجب مىشود و تحقيق اين مطالب در كتاب غنايم مذكور است .

1 : به نظر ميرزا اين گونه " فاسد شدن " از سنخ عبادت‌هاى فاسدى است كه يك مجنون به عمل آورد و از مصاديق " فوات " نيست تا مشمول امر جديد مانند " اقض مافات " گردد زيرا اين شخص جاهل قاصر بوده . ليكن مخالفين اين فتوى معتقدند كه چون شخص مزبور مكلف به اداء وده " به خلاف مجنون " در صورت فساد ، مشمول امر جديد و فرض جديد مىگردد و بايد قضا كند . البته اجماعا گفته اند اگر روزه نذرى فاسد شود قضاى آن لازم نيست بل همان نذر را مجددا به صورت اداء به جاى مىآورد اگر معلق به روز خاصى نباشد . تكيه گاه ميرزا در عدم وجوب قضا و كفاره حديث موثق زراره و ابو بصير است : قالا : سئلنا ابا جعفر عليه السلام عن رجل اتى اهله في شهر رمضان او اتى اهله وهو محرم وهو لا يرى الا ان ذلك حلال له - ؟ قال : ليس عليه شئ ( وسائل : باب 9 ، ابواب ما يمسك عنه الصائم ) . و دليل او بر اينكه اين روزه فاسد است ، همان است كه قبلا در مورد روزه نفس الامرى گفت كه چون جاهل به مفطر بودن ، بوده پس قصد امساك از آن نكرده پس روزه او در نفس الامر فاسد است بدين ترتيب ميرزا چنين روزه‌اى را از يك جهت مشمول " فوات " نمىداند و از جهت ديگر مشمول آن ، مىداند . و اين قول نادر و شايد قول منفرد است .

226