( مسأله 2807 ) ديه‌اى كه قاتل بايد بدهد در صورتى كه مقتول مرد و مسلمان و آزاد باشد يكى از شش چيز است :
( اول ) در قتل عمدى صد شتر كه داخل سال ششم شده باشند . و در قتل خطاى محض و شبه عمد سن شترها كمتر از اين است . ( دوم ) دويست گاو . ( سوم ) هزار گوسفند . ( چهارم ) دويست حله و هر حله دو پارچه‌اى است كه در يمن مىبافند ( پنجم ) هزار مثقال شرعى طلا كه هر مثقال 18 نخود است . ( ششم ) ده هزار درهم كه هر درهمى 6 / 12 نخود نقره سكه‌دار است . و اگر مقتول ، زن و مسلمان و آزاد باشد ، ديه او در هر يك از اين شش چيز نصف ديه مرد است و اگر مقتول كافر ذمى باشد در صورتى كه مرد باشد ديه او هشتصد درهم و در صورتى كه زن باشد ديه او چهار صد درهم است و اگر كافر غير ذمى باشد ديه ندارد . و ديه مقتولى كه غلام يا كنيز باشد قيمت او است در صورتى كه بيشتر از ديه آزاد نباشد و در صورتى كه قتل عمدى هم باشد نمىشود قاتل آزاد را براى او كشت .
( مسأله 2808 ) ديه چند چيز مثل ديه كشتن است كه مقدار آن در مسأله پيش گفته شد .
( اول ) آن كه دو چشم كسى را كور كند ، يا چهار پلك چشم او را از بين ببرد و اگر يك چشم او را كور كند ، بايد نصف ديه كشتن را بدهد . ( دوم ) دو گوش كسى را ببرد ، يا كارى كند كه هر دو گوش او كر شود و اگر يك گوش او را ببرد يا كر كند ، بايد نصف ديه كشتن را بدهد و اگر نرمه گوش او را ببرد احوط اين است كه با او صلح نمايد . ( سوم ) تمام بينى يا نرمه بينى كسى را ببرد . ( چهارم ) زبان كسى را از بيخ ببرد و اگر مقدارى از آن را ببرد بايد به نسبت ، ديه بدهد و بنابر احتياط واجب بايد مخارج حروفى كه به جهت قطع زبان از بين رفته است ملاحظه نمايند و ديه تمام را نسبت به مخارج حروف تقسيم كنند و نسبت آن مقدار را با مقدارى كه در ملاحظه مساحت يعنى نصف يا ثلث يا ربع و مانند اينها واجب مىشود ملاحظه نموده هر كدام بيشتر است آن را بدهد . ( پنجم ) تمام دندانهاى كسى را از بين ببرد و در صورتى كه

499