يا يكى خوب و ديگرى بد باشد ، يا با يكديگر تفاوت قيمت داشته باشند ، چنانچه مورد خريد و فروش تفاوت در مقدار داشته باشد ، باز هم ربا و حرام و معامله باطل است ، پس اگر مس درست را بدهد و بيشتر از آن مس شكسته بگيرد ، يا برنج صدرى را بدهد و بيشتر از آن برنج گرده بگيرد ، يا طلاى ساخته را بدهد و بيشتر از آن طلاى نساخته بگيرد ، ربا و حرام مى باشد و معامله هم باطل است .
مسأله 2101 - اگر چيزى را كه اضافه مى گيرد غير از جنسى باشد كه مى فروشد ، مثلا يك من گندم به يك من گندم و يك قران پول بفروشد ، باز هم ربا و حرام و معامله باطل است ، بلكه اگر چيزى زيادتر نگيرد ولى شرط كند كه خريدار عملى براى او انجام دهد ، باز هم ربا و حرام و معامله باطل است .
مسأله 2102 - اگر در اجناسى كه با وزن يا پيمانه مىفروشند ، بخواهند در معامله ربا نشود ، بايد ملاحظه كنند كه در يكى از دو طرف معامله زياده يا آنچه در حكم زياده است - چنانچه در مسألهء قبل گذشت - محقق نشود ، مثلا يك من گندم و يك دستمال را به يك من و نيم گندم نقد بفروشد ، كه نيم من گندم زيادى در مقابل دستمال باشد ، و همچنين است اگر در هر دو طرف چيزى زياد كنند ، مثلا يك من گندم و يك دستمال را به يك من و نيم گندم و يك دستمال - با ملاحظهء آنچه كه گذشت - بفروشد .
مسأله 2103 - اگر چيزى را كه مثل پارچه با متر و ذرع مىفروشند ، يا چيزى را كه مثل گردو و تخم مرغ با شماره معامله مى كنند ، بفروشد و زيادتر بگيرد ، در صورتى كه معامله بين دو عين شخصى باشد اشكال ندارد ، و همچنين است اگر به ما فى الذمه بفروشد و بين آنها امتياز باشد ، مثل اينكه ده عدد تخم مرغ بزرگ را به يازده عدد متوسط در ذمه بفروشد ، ولى اگر بين آنها هيچ امتياز نباشد صحت معامله محل اشكال است ، و همچنين فروختن اسكناس - هر چند معدود است - به زيادتر در صورتى كه هر دو از يك جنس باشند ، چه هر دو عين شخصى يا شخصى به ما في الذمه باشد ،

583