نده كه مردمان بر آن بگذرند .
برخيز كه تو را نصيحت كردم و ورد مرا بر من فاسد مكن ، كه من به خود مشغولم والسلام على من اتبع الهدى . ( 1 ) شرح اين آيات و روايات در اين مختصر نمى گنجد ، كه فهم هر آيه اى از آن آيات و هر جمله اى از اين روايات نيازمند به بحث مفصلى است ، و به آنچه بيان شد اكتفا مى شود .
در خاتمه توجه به دو نكته لازم است :
1 - تعبد در دين :
ملاحظهء اصول و فروع دين اسلام ، و تفكر در عبادات ومعاملات ، وتأمل در سياسات اين دين در تدبير نفس و منزل و مدينه ، و تدبر در آداب اين دين در مستحبات و مكروهات ، مبين حكمت بالغه در اين مقررات است ، و اين امريست طبيعى كه درك حكمت تمام احكام بلكه درك تمام حكمت هر حكمى در دينى كه برنامهء سعادت انسان در تمام عوالم زندگى اوست ميسر نيست ، مگر براى كسى كه محيط بر آن عوالم و حوايج انسان در آنها و طرق تأمين آن حوايج باشد ، و ندانستن حكمت حكمى دليل عدم حكمت در آن حكم نيست .
و همچنان كه كتاب خلقت و تكوين محكمات و متشابهاتى دارد ، كتاب تشريع هم محكمات و متشابهاتى دارد ، و در اثر وجود متشابهات نبايد از محكمات دست برداشت ، و همچنين نبايد وجود متشابهات را در نظام خلقت و دين عبث و بيهوده پنداشت ( والراسخون في العلم يقولون ءامنا به كل من عند ربنا ) . ( 2 ) و بايد دانست كه حيات دنيوى انسان نسبت به آخرت به منزلهء حيات جنين در رحم است ، كه در آن جا قوا و اعضايى به او داده مى شود ، و جنين هر چند

1 . بحار الانوار ، جلد 1 ، صفحهء 224 2 . سوره ء آل عمران ، آيهء 7 ( كسانى كه در علم رسوخ دارند ، مى گويند : ايمان آورديم به او ، همهء آنها از نزد پروردگار ماست )

188