جايى كه مالك ندارد .
مسأله 1868 - اگر شك كند كه آنچه را خارج نموده است به حد نصاب رسيده است يا خير ، احتياط واجب آن است كه امتحان نمايد يعنى از راه وزن كردن يا راههاى ديگر قيمت آن را معلوم نمايد .
مسأله 1869 - اگر چند نفر چيزى از معدن بيرون آورند ، چنانچه بعد از كم كردن مخارجى كه براى آن كرده‌اند ، اگر سهم هر كدام آنها به 105 مثقال نقره يا 15 مثقال طلا برسد بايد خمس آن را بدهند .
مسأله 1870 - اگر معدنى را كه در ملك ديگرى است بدون اذن صاحب آن استخراج كنند آنچه از آن بدست مىآيد مال صاحب ملك است و چون صاحب ملك براى بيرون آوردن آن خرجى نكرده ، بايد خمس تمام آنچه را كه از معدن بيرون آمده بدهد .
مسأله 1871 - اجير گرفتن براى اخراج معدن جايز است و اجاره كننده ، مالك معدن مىشود در صورتى كه اجير به نحو خاص باشد يعنى جميع منافع او يا منفعت مخصوصه خارج كردن ، براى اجاره كننده باشد اما اگر اجير به نحو مطلق باشد ، در صورتى كه خودش قصد تملك كند ، مالك مىشود .
مسأله 1872 - اگر معدن در زمين آبادى باشد كه مسلمين آن را به زور و غلبه بدست آورده‌اند مانند اكثر اراضى ايران و عراق ، چنانچه مسلمانى آن معدن را اخراج كند مالك مىشود و بايد خمس آن را بپردازد ، و اگر غير مسلمان اخراج كند مالك نمىشود . و اگر كافر معدنى را از زمينى كه در حال فتح مسلمين ، موات است اخراج كند مالك نمىشود .
3 - گنج مسأله 1873 - گنج مالى است كه در زمين يا درخت يا كوه يا ديوار پنهان

347