راه يا فضاى اطراف آن چيز است كه از مصالح و مرافق آن چيز محسوب است و تصرف ديگران در آن موجب ضرر به آن چيز يا مانع بهره بردارى از آن خواهد بود . پس اگر كسى زمينى را به نحوى احيا كند يا قنات يا ساختمانى را احداث و يا چاهى را بكند نسبت به حريم آنها نيز سزاوارتر مىباشد ، و كسى حق ندارد آن را براى خود احيا كند .
" مسأله 2862 " مقدار حريم به حسب اشياء و زمانها و مكانها متفاوت است .
" مسأله 2863 " اگر كسى در زمين موات خانه اى احداث كند راه و خاكريز و آبريز و برف انداز به مقدار لازم حريم آن خانه است . و حريم نهر احداث شده محل عبور براى تعمير و تنقيه و گل انداز آن مىباشد . و حريم چاه احداث شده در زمين موات مقدارى از زمين كنار آن است كه براى آب كشيدن از آن و اصلاح و گل انداز آن لازم است ، علاوه بر اين اگر چاه براى آب دادن حيوانات كنده شده حريم آن چهل ذراع - حدود بيست متر - و اگر براى آب كشيدن براى زراعت است حريم آن شصت ذراع مىباشد ، پس اگر ديگرى بخواهد در زمين موات چاه بكند بايد اين فاصله را رعايت كند . و در قنات و چشمه علاوه بر محل اصلاح آن و گل انداز ، حريم منبع آب آن - مادر چاه - در زمين سخت پانصد ذراع و در زمين سست هزار ذراع مىباشد ، پس اگر كسى بخواهد نزديك آن قنات ديگرى احداث كند بايد اين فاصله را رعايت نمايد ، و اگر فرضا با رعايت اين فاصله باز هم به قنات اول ضرر وارد مىشود بنابر احتياط واجب بايد فاصله را بيشتر كند تا ضرر وارد نشود .
و حريم آبادى مسكونى كه در زمين موات احداث مىشود مطلق مرافق و مصالح آبادى و اهل آن مىباشد ، از قبيل راه ورود و خروج ، راه آب و خاك انداز و كود انداز ، جاى خرمنها ، محل اجتماع اهالى ، قبرستان ، چراگاه و امثال اينها ، پس كسى حق ندارد اين قسمتها را براى خود احيا و تملك كند .
" مسأله 2864 " توسعه دادن مسأله حريم و اجراى آن در احداث شهرهاى مسكونى و يا صنعتى و راه هاى زمينى و خطوط آهن و فرودگاهها و امثال آن بعيد نيست ، و براى تحقيق در مسأله حريمها بايد به كتابهاى مفصل مراجعه شود .
" مسأله 2865 " بنابر احتياط واجب تصرف انسان در ملك خود نبايد موجب ضرر و زيان همسايگان و يا اضرار به ملك آنان باشد . و در اخبار و روايات نسبت به همسايه بسيار سفارش شده است ، از رسول خدا ( ص ) نقل شده كه فرمودند : " هر كس كه همسايه خود را اذيت كند خدا بوى بهشت را بر او حرام مىكند و جاى او در جهنم است ، و هر كس حق همسايه را ضايع كند از ما ( مسلمانان ) نيست " .

( 1 ) برگرفته از وسائل الشيعه ، كتاب الحج ، باب 86 از ابواب " احكام العشره " ، حديث 5 .

513