خود وافراد تحت تكفل خود دارد از دست ندهد ، پس اگر با رفتن به حج مجبور شود مثلا زمين كشاورزى خود را بفروشد يا سرمايه و يا منبع در آمد خود را كه مورد احتياج او است صرف حج كند و پس از بازگشت چيزى كه با آن كسب كند نداشته باشد مستطيع نيست .
" مسأله 1917 " كسى كه بدون داشتن خانه ملكى نياز او بر طرف نمىشود و به مشقت مىافتد ، وقتى حج بر او واجب مىشود كه پول خانه را هم داشته باشد .
" مسأله 1918 " زنى كه مىتواند به حج برود اگر بعد از برگشتن مالى از خود نداشته باشد و شوهرش هم مثلا فقير باشد و نتواند مخارج او را بدهد و ناچار شود كه به سختى زندگى كند ، حج بر او واجب نيست ، ولى اگر شوهرش تمكن دارد و مخارج او را مىدهد با داشتن هزينه رفت و برگشت مستطيع مىشود .
" مسأله 1919 " كسى كه در راه حج براى خدمت يا رانندگى يا خبرنگارى و امثال اينها اجير مىشود ، يا به عنوان روحانى كاروان يا ناظر يا پزشك يا پرستار و يا عناوين ديگر او را به حج مىبرند و مىتواند با انجام كارش بدون زحمت حج كامل را بجا آورد و هزينه افراد تحت تكفل خود را نيز تا هنگام برگشت دارد ، پس از پذيرفتن اين قبيل خدمات حج بر او واجب مىشود ، و در اين قبيل افراد لازم نيست بعد از برگشتن سرمايه و ملكى داشته باشند .
" مسأله 1920 " اگر مخارج رفت و برگشت سفر حج و مخارج عائله كسى را در مدتى كه به حج مىرود و برمىگردد به او بدهند كه حج بجا آورد ولى ملك او نكنند ، در صورتى كه اطمينان داشته باشد از او پس نمىگيرند حج بر او واجب مىشود . همچنين اگر اين مخارج را به او ببخشند و شرط كنند كه حج بجا آورد ، بنابر احتياط واجب بايد قبول نمايد و حج بر او واجب مىشود ، هر چند قرض داشته باشد و موقع برگشتن مالى كه بتواند با آن زندگى كند نداشته باشد ، ولى اگر قبول بخشش براى او مستلزم ذلت و خوارى باشد قبول آن واجب نيست .
" مسأله 1921 " كسى كه مخارج او را داده اند و حج بر او واجب شده و آن را بجا آورده ، چنانچه مالى از خود پيدا كند لازم نيست دوباره به حج برود ، هر چند احوط است .
" مسأله 1922 " ميزان در وجوب حج ، استطاعت از جايى است كه فعلا در آنجا مىباشد . پس اگر كسى در وطن خود سكونت دارد و در آنجا مستطيع نيست حج بر او واجب نمىباشد ، هر چند به مقدار حج ميقاتى مال داشته باشد . ولى اگر براى كارى به

( 1 ) " حج ميقاتى " به حجى مىگويند كه كسى براى خود يا به نيابت ديگرى از ميقات قصد حج كند ، در

336