فراهم آورده ، اگر فروش آنها در پايان هر سال ممكن باشد بايد در پايان سال اول خمس اصل سرمايه و ترقى آن را ، و در سالهاى بعد خمس ترقى قيمت باقيمانده را بپردازد ، هر چند آنها را نفروشد . و اگر چندين سال حساب نكرده ، كافى نيست خمس همه را بدهد ، بلكه بايد خمس سال به سال را حساب كند و خمس در آمد هر سال را با همه در آمد خمس سال قبل بدهد ، مثلا اگر آخر سال اول همه مال صد هزار تومان ارزش داشته و آخر سال دوم دويست هزار تومان ارزش دارد ، بيست هزار تومان براى سال اول بدهكار است و از صد هزار تومان سال دوم ، بيست هزار تومان آن سود خمس سال اول است و شانزده هزار تومان نيز براى هشتاد هزار تومان سود سال دوم بدهكار است ، پس در آخر سال دوم پنجاه و شش هزار تومان بدهكار مىباشد . و به همين نسبت حساب سالهاى بعد بايد انجام شود ، و كسى كه شخصا توان محاسبه را ندارد بايد به مجتهد جامع الشرايط اعلم يا نماينده او مراجعه و مصالحه نمايد .
" مسأله 1645 " هر گاه از در آمد سال چيزى را كه جزو مخارج او نيست خريدارى كند و قيمت آن ترقى نمايد ، بايد علاوه بر خمس اصل آن خمس ترقى قيمت را نيز بپردازد .
" مسأله 1646 " اگر قيمت جنسى كه براى تجارت خريد بالا رود و آن را نفروشد و در بين سال قيمتش پايين آيد ، خمس مقدارى كه بالا رفته بر او واجب نيست ، و اگر پس از ترقى قيمت به اميد ترقى بيشتر - با وجود مشترى و امكان فروش - بى جهت تا پايان سال آن را نفروشد و در سال بعد قيمتش تنزل پيدا كند ، خمس ترقى قيمت را بايد بپردازد ، ولى اگر به اندازه اى نگه داشته كه تجار معمولا براى گران شدن جنس آن را نگه مىدارند و اتفاقا قيمت آن تنزل پيدا كند ، خمس ترقى قيمت آن را بدهكار نيست .
" مسأله 1647 " اگر عين مالى را كه خمس ندارد - مانند ارث يا مهريه - سرمايه و يا وسيله تجارت يا كسب قرار دهد ، لازم نيست خمس آن را بدهد ، ولى اگر قيمت آن ترقى پيدا كند و يك سال از آن بگذرد و امكان فروش هم داشته باشد ، بايد خمس ترقى قيمت را بپردازد .
" مسأله 1648 " هر جنس و مالى كه يك بار خمس آن داده شود ديگر خمس به آن تعلق نمىگيرد ، مگر اين كه رشد كرده يا قيمت آن افزايش يابد ، كه بايد خمس مقدارى كه رشد كرده يا افزايش يافته داده شود ، ولى اگر رشد قيمت بر اثر كاهش ارزش پول باشد - به طورى كه در آمد و غنيمت محسوب نشود - خمس آن لازم نيست .
" مسأله 1649 " اگر نهالى را از در آمد خود بخرد و بكارد ، چنانچه خمس آن را نداده باشد بايد خمس درخت را بپردازد .

291